της Δήμητρας Σπανού , Χημικού, Καθηγήτριας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, 1ου Γυμνασίου Δάφνης
Η κατάληξη των δηλητηρίων στο να καταστρέφουν και να αλλοιώνουν ενζυμα και ενζυμικά συστήματα είναι η πιο συνηθισμένη πορεία που ακολουθεί η τοξική τους δράση, από την στιγμή που θα εισέλθουν σε έναν οργανισμό. Όμως υπάρχουν και άλλες επιπτώσεις εξ ίσου δυσάρεστες
Άλλες επιπτώσεις τοξικών ουσιών
Ακόμα όμως οι τοξικές ουσίες μπορεί να έχουν και άλλες επιπτώσεις όπως,
1. υπεροξείδωση λιπιδικών κυτταρικών μεμβρανών,
2. σχηματισμός ενώσεων με τις πρωτείνες
3. παραγωγή οξυγονούχων ελευθέρων ριζών,
4. βλάβες στην ομοιόσταση του ασβεστίου,
5. παρεμβολή σε ορμονικούς υποδοχείς κ.α.
Υπεροξείδωση λιπιδικών κυτταρικών μεμβρανών και σχηματισμός ενώσεων με τις πρωτείνες των ιστών
Διάβρωση ιστών
Καυστικά Αλκάλια: Καυστικό Κάλιο και Καυστικό Νάτριο
Η διαβρωτική τους δράση οφείλεται στις ενώσεις που σχηματίζουν με τις πρωτείνες οι οποίες διαλύονται σε περίσσεις αλκαλικού υγρού. Επίσης αντιδρούν με λίπη και σχηματίζουν σάπωνες. Οι περιοχές των ιστών που έχουν διαβρωθεί έχουν υφή μαλακή και γλοιώδη. Η διάβρωση προχωράει σε βάθος εάν επιδράσει πολλή ώρα το δηλητήριο. Από ατυχήματα μπορεί να προσβληθεί το δέρμα και οι βλεννογόνοι
Οι πρώτες βοήθειες είναι η απομάκρυνση των ουσιών αυτών με πλύση με άφθονο νερό, (δέρμα μάτια) και η εξουδετέρωση με αραιά οξέα όπως διάλυμα ξυδιού, που μπορεί να δωθεί και από το στόμα εάν τα αλκάλια έχουν καταποθεί.
Τα πυκνά οξέα:
Άμεση καταστροφή των ιστών
Τα πυκνά οξέα καταστρέφουν απευθείας ιστούς. Οι πρωτείνες μερατρέπονται σε όξινα πρωτεινικά παράγωγα. Η αιμοσφαιρίνη 
για παράδειγμα μετατρέπεται σε σκουρόχρωμη αιματίνη και καθιζάνει. Τα αμινοξέα πρωτεινών που διαθέτουν βενζολικό πυρήνα δίνουν παράγωγα κίτρινου χρώματος αν επιδράσει πάνω τους νιτρικό οξύ και για αυτό στο δέρμα σχηματίζονται σκουρόχρωμες κηλίδες, εάν πέσει νιτρικό οξύ. Το θειικό οξύ που επιπλέον είναι ισχυρό αφυδατικό, αν έρθει σε επαφή με το δέρμα αφήνει μαύρες αμυχές με απανθράκωση της οργανικής ύλης, λόγω άμεσης αφυδάτωσης και οι ατμοί του θειικού οξέος μπορούν να προκαλέσουν βλάβες σε ιστούς στη ρινική κοιλότητα, το στόμα και το αναπνευστικό σύστημα (η χημική Ένωση του Μήνα Φεβρουάριος 2015)
Εάν ληφθούν ισχυρά οξέα από το στόμα η διάβρωση προχωρά στον οισοφάγο ή στομάχι. Το ίδιο εάν προσβάλουν τους οφθαλμούς.
Οι πρώτες βοήθειες είναι η αραίωση του οξέος όσο γίνεται ταχύτερα και αν υπάρχει διαροή σε θειικό οξύ, προσθέτουμε χώμα άμμο ή ροκανίδια για να απορροφηθεί, προσθήκη. Τα οξέα που μπορεί να έρθουμε σε επαφή είναι:
Το ακουαφόρτε (καθαριστικό) περιέχει νιτρικό οξύ. Οι μπαταρίες (συσσωρευτές) των αυτοκινήτων περιέχουν θειικό οξύ. Στα πικραμύγδαλα υπάρχει μια ουσία, η αμυγδαλίνη, που περιέχει υδρο- κυάνιο,
Μια σκέψη μου για την άμεση αντίδραση σε εγκαύματα από οξέα ή βάσεις
την οποία αναφέρω με επιφύλαξη εφόσον δεν έχω βρει κάτι αντίστοιχο δημοσιευμένο
είναι η εκπλύσεις του προσβλημένου από οξέα ή βάσεις ιστών με κάποιο ρυθμιστικό διάλυμα όπως φωσφορικών ή ανθρακικών αλάτων
(σόδα, baking powder, βόρακας)
Ισχυρά οξειδωτικά Υπεροξείδιο του Υδρογόνου (Η2Ο2)
Λευκό έγκαυμα
Υδατικό διάλυμα 30-35% w/w,του υπεροξείδιου του Υδρογόνου είναι ιδιαίτερα καυστικό για το δέρμα στο οποίο προκαλεί λεύκανση ("λευκό έγκαυμα") και χαρακτηριστικό πόνο .Αυτό οφείλεται στην είσοδο Η2Ο2 στα τριχοειδή αιμοφόρα αγγεία, όπου διασπάται εκλύοντας οξυγόνο το οποίο προκαλεί εμβολή (απόφραξη) σε αυτά καταστρέφοντας τοπικά τον ιστό (Η χημική Ένωση του Μήνα Ιανουάριος 2008)
Αγγειοτοξικές ουσίες
Χημικές ουσίες όπως η ακρολείνη, το βουταδιενιο, τα βαρέα μέταλλα και η ομοκυστείνη ασκούν τοξική δράση στα τοιχώματα των αγγείων
Επίδραση στον μεταβολισμό του σιδήρου και του ασβεστίου, δημιουργία ελευθέρων ριζών
Επιρρεάζουν το DNA και RNA
Επίδραση από βαρέα μέταλλα
α. Ενώσεις μολύβδου.
Από τις ενώσεις μετάλλων περισσότερο τοξικές είναι αυτές των βαρέων μετάλλων και μάλιστα περισσότερο αυτές που μπορούν να δώσουν ατμούς
Ο μόλυβδος ένα από τα πιο διαδεδομένα στοιχεία στην φύση, μπορεί να τον βρούμε ελεύθερο ή σε μορφή αλάτων, στις παλιές τυπογραφικές πλάκες, στα σκάγια των κυνηγητικών φυσιγγίων, τα ανθρακικά PbCO3, και χρωμικά άλατα PbCrO4, τα οξείδια της χρωματουργίας Pb3O4, ο αρσενικούχος μόλυβδος στην γεωργία για τα παράσιτα, ο τετρααιθυλιούχος μόλυβδος Pb(CH3COO)4,της βενζίνης αποτελούν παραδείγματα πηγών μόλυνσης.
Ο μόλυβδος μπορεί να εισέλθει στον οργανισμό, από την πεπτική (ενώσεις μολύβδου) ή την αναπνευστική οδό (σκόνη, ατμοί μολύβδου και τετρααιθυλιούχος μόλυβδος) και από το δέρμα και εμφανίζει αθροιστική τοξικολογική δράση. Μπορεί να αποτεθεί στους ιστούς οστά και νεφρούς, ενώ για εισπνοή τετρααιθυλιούχου μόλυβδου στο ήπαρ και τον εγκέφαλο όπου εξαφανίζεται σύντομα. Απεκρίνεται δια των ούρων και των κοπράνων.
Ο μόλυβδος συμπεριφέρεται όπως το ασβέστιο σε διάφορά συστήματα όπως αναπνοή των μιτοχόνδριων, και την λειτουργεία των νευρικών ινών.
Παρεμβαίνει στον μεταβολισμό του σιδήρου και του ασβεστίου
Επιρρεάζει το DNA και RNA και εμφανίζει καρκινογόνο δράση σε πειραματόζωα . Πιθανόν αυτό να οφείλεται στο δισθενές ιόν του μολύβδου.
Επίσης επεμβαίνει στην λειτουργία ενζύμων κυρίως αυτών που σχετίζονται με την βιοσύνθεση της αίμης, εφ όσον ενώνεται με τις σουλφυδρικές ομάδες ορισμένων από αυτά.
Επιρρεάζει την αιμοσφαιρίνη και ερυθροπηκτινη και συγκέντρωση μολυβδου στο αίμα προκαλεί εγκεφαλοπάθειες με οιδήματα,συγχιση , κεφαλαλγία, σπασμούς και κώμα.
καρδιοπάθειες (υψηλή αρτηριακή πίεση, στεφανιαία νόσο, μεταβολή του καρδιακού ρυθμού, εγκεφαλικό επισόδειο).
Πιθανόν οι οργανικές και οι ανόργανες ενώσεις του μολύβδου να έχουν διαφορετική τοξικολογική συμπεριφορά .
Τα εισπνεόμενα σωματίδια μολύβδου
Τα εισπνεόμενα σωματίδια στους πνεύμονες έχουν μελετηθεί με πολυάριθμες έρευνες λόγω των πολύπλοκων τοξικολογικών μηχανισμών και δημιουργίας ελευθέρων ριζών που δημιουργούνται. Πέρα από τον φυσικό ερεθισμό που προκαλούν στους πνεύμονες, τα αιωρούμενα σωματίδια θέτουν σε δράση τον βλεννοκροσσωτό μηχανισμό για τον καθαρισμό των αεραγωγών και κυψελίδων, ενεργοποιούν τα κυψελιδικά μακροφάγα και πολυμορφοπύρηνα για την αδρανοποίηση των ξενοβιοτικών ουσιών και διάφορους ανοσοβιολογικούς μηχανισμούς και ένζυμα. Η κατακράτηση των σωματιδίων από το πνευμονικό παρέγχυμα ή η -28- συσσώρευσή τους στους αεραγωγούς, στις κυψελίδες και στα βρογχιόλια έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη διαφόρων παθολογικών καταστάσεων (βρογχοσπασμός, βρογχίτιδα, πνευμονο-κονιώσεις, εμφύσημα, πνευμονικό οίδημα, καρκίνος του πνεύμονα, κλπ). Σημαντικός αριθμός τέτοιων αναπνευστικών ασθενειών αναγνωρίζονται ως επαγγελματικές ασθένειες. (Βασικές αρχές τοξικολογίας. WWW.chem.uoa/courses)
Τυπογράφοι
Είναι εκτεθειμένοι σε διαλύτες, που βλάπτουν τους πνεύμονές τους καθώς και το αιμοποιητικό και νευρικό τους σύστημα.
Βιομηχανικοί εργάτες
Eίναι ίσως οι πιο επιβαρημένοι εργαζόμενοι. Ανάλογα με το είδος της βιομηχανίας στην οποία εργάζονται, οι κίνδυνοι μπορεί να είναι πολλαπλοί. Έρχονται συνήθως σε επαφή με διάφορες χημικές ουσίες (διαλύτες, βαρέα μέταλλα κλπ.), που απορροφώνται κυρίως μέσω του αναπνευστικού συστήματος και του δέρματος:
Κινδυνεύουν να δηλητηριαστούν από μόλυβδο, υδράργυρο, χαλκό και άλλα μέταλλα. Η δηλητηρίαση από μόλυβδο προκαλεί τη λεγόμενη νεφροπάθεια μολύβδου. Επιπλέον, μπορεί να βλάψει το συκώτι, το νευρικό σύστημα, το αίμα και τα μάτια. Άτομα που εκτίθενται σε αυτό τον κίνδυνο είναι κυρίως όσοι εργάζονται στην παραγωγή μπαταριών και όσοι χύνουν το μολύβι για την παραγωγή καλουπιών.
Η θεραπευτική αγωγή σε οξείες και χρόνιες δηλητηριάσεις είναι ίδιες και έχουν στόχο να εμποδίσουν την απορρόφηση και την επαναπορρόφηση του μολύβδου εκ του γαστρεντερικού σωλήνα και να διευκολύνει την αποβολή του δια μάσου των ούρων και κοπράνων, και την καθήλωσή του στα οστά. Η πλύση στομάχου γίνεται με λευκωματούχα υγρά, ή ταννίνη. Η κάθαρση με θειικό μαγνήσιο. Ειδικό αντίδοτο αποτελούν χηλικές ενώσεις (ΕDTA)
Επίδραση στην ομοιόσταση του ασβεστίου
Αποσκληρυντικά νερού
(ανιοντικά : το υδρόφοδο μέρος τους είναι ηλεκτραρνητικό και ελευθερώνουν κατιόντα σε υδατικό διάλυμα)
(εξαμεταφωσφωρικό Νάτριο 
,
τριπολυφωσφωρικό Νάτριο
kai άλλα φωσφωρικά)
Οι ουσίες αυτές αν καταποθούν απορροφούνται εύκολα από το έντερο προς το αίμα και εμφανίζουν χημική συμπεριφορά ώστε δεσμεύουν εκεί το ασβέστιο επειδή, σχηματίζουν σύμπλοκα με το ασβέστιο. Ταυτόχρονα επειδη μειώνονται τα ελεύθερα ιόντα ασβεστίου στο αίμα, προκαλείται υδρόλυση των πολυμερισμένων φωσφορικών με συνέπεια την οξέωση του αίματος , δηλαδή την μη φυσιολογική παρουσία οξέος στο αίμα, με την διακύμανση του PH έξω από τα φυσιολογικά όρια που είναι από 7,35 έως 7,45
Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από τα αποσκληρηντικά των απορυπαντικών μπορεί να είναι, πτώση πίεσης, βραδυκαρδία, κυάνωση, τετανία
(Αυτόματες μυικές συσπάσεις που οφείλονται σε αυξημένη διαγερσιμότητα του νευρομυικού συστήματος)
Τα άμμεσα μέτρα είναι το γάλα, ή ο εμετός.
Πρόκληση αλεργιών
Εισπνεόμενες ουσίες
Δηλητηριώδεις ουσίες εισνεόμενες, προκαλούν μηχανικό ερέθισμα και ενεργοποιούν αμυντικούς μηχανισμούς ανάλουγους με αλεργική απόκριση πουμε την δράση των κυψελιδικών μακροφάγων και πολυμορφοπύρηνων μπορεί να προκαλέσει διάφορες παθολογικές καταστάσεις όπως ογχοσπασμός, βρογχίτιδα, πνευμονο-κονιώσεις, εμφύσημα, πνευμονικό οίδημα, καρκίνος του πνεύμονα, κλπ).
α. Νιτρώδεις ατμοί
Καλούνται αέρια μείγματα οξειδίων του αζώτου. (υπόξείδιο, μονοξείδιο, τριοξείδιο, διοξείδιο και πεντοξείδιο) Κυρίως η δράση οφείλεται στο μονοξείδιο και στο διοξείδιο. Παράγωνται σε κάθε βιομηχανική ή βιοτεχνική χρήση του νιτρικού οξέος. Επίδραση σε οργανικές ύλες ή πάνω σε μέταλλα. Σε περιπτώσεις ηλεκτροσυγκόλησης ή όπου καίγονται προιόντα προιόντα που περιέχουν άζωτο, ή νιτρομάδες, ή πετρέλαιο Ντίζελ.
Προκαλούν ερεθισμό του τραχειοβροχικού βλενογόνου και του αναπνευστικού επιθήλιου. Παρόμοια δράση έχουν και άλλα αέρια όπως το χλώριο, το βρώμιο, το φθόριο, το διοξείδιο του θείου, το υδρόθειο, το υδροχλώριο, το υδροφθόριο.
Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμη κι αν η συγκέντρωση στον εισπνεόμενο αέρα δεν είναι πολύ υψηλή, εμφανίζονται συμπτώματα που αρχίζουν ακόμα και μετά από μερικές ώρες . Κι αυτό διότι, οι ατμοί δεν επιρρεάζουν το επιθήλιο του βρογχικού δένδρου, (σε αντίθεση με τα άλλα) αλλά μόνο το επιθήλιο των πνευμονικών κυψελίδων. Και σε αυτήν μόνο την περίπτωση παρατηρείται πνευμονικό οίδημα.
Χημική πνευμονίτιδα, που αναπτύσσεται αργά και σταθερά . Ακολουθεί δυσπνια, κυάνωση, και θάνατος εξ ανοξίας εντός ωρών.
Σαν πρώτες βοήθειες είναι η άμεση απομάκρυνση από τον χώρο που υπάρχουν νιτρώδεις ατμοί, ο ασθενής ξαπλώνει στο κρεββάτι σε θερμό περιβάλλον ακόμα κι αν δεν έχουν εμφανιστεί τα συμπτώματα.
Δήμητρα Σπανού
ΠΗΓΕΣ
ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ Γ. ΑΓΙΟΥΤΑΝΤΗ
https://www.ehealthcyprus.com/h-επιδραση-του-μολυβδου-στην-υγεια-του-α/
https://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/oiktx_k02.pdf
vhttps://www.vita.gr/ygeia/article/5499/epaggelmatikes-astheneies-h-pollh-doyleia-trwei-ton-afenth/
https://www.labtestsonline.gr/condition/Condition_AcidosisAlkalosis.html
https://195.134.76.37/chemicals/chem_H3BO3.htm