Το Αντιδικτατορικό Φοιτητικό Κίνημα ( Α.Φ.Κ.) της Πάτρας διαμορφώθηκε μέσα σε ένα νέο Πανεπιστήμιο (που ιδρύθηκε το 1966), χωρίς καμία παράδοση ή εμπειρία προηγούμενων δημοκρατικών αγώνων και συνδικαλιστικής δράσης. Ήταν αυτόνομο, ακηδεμόνευτο και αναπτύχθηκε μέσα σε ένα ασφυκτικό λειτουργικό πλαίσιο αφού αντί για Πρυτανικές Αρχές είχε διορισμένη Διοικούσα Επιτροπή με πρόεδρο τον στρατηγό Τάγαρη που ήταν συγχρόνως και Κυβερνητικός Επίτροπος.

Η Πάτρα με το "πουλί" και την επιγραφή "Ζήτω η εθνική επανάσταση" στο Κάστρο (φωτ. Γ. Καούρης)

Το ΑΦΚ της Πάτρας ξεκίνησε και αναπτύχθηκε σε μια πόλη 100.00 κατοίκων, με περιορισμένη κοινωνική ζωή, μια πόλη που την περίοδο εκείνη βρισκόταν κάτω από καθεστώς πολιτικής καταστολής, ανελευθερίας, αβεβαιότας και έντονης αστυνομοκρατίας. Οι 2.200 περίπου φοιτητές του Πανεπιστημίου αποτελούσαν ήδη μια ζωντανή κοινότητα με ιδιαίτερη παρουσία και κινητικότητα στη ζωή της πόλης. Παράλληλα, λόγω των ιδιαίτερων τοπικών συνθηκών αλλά και της χρονικής συγκυρίας, η φοιτητική κοινότητα χαρακτηριζόταν από αξιόλογη συνοχή και σχέσεις συναδελφικότητας και συντροφικότητας. Σχέσεις που στη συνέχεια - κατά την ανάπτυξη του κινήματος - έμελλαν να αναπτυχθούν και να σφυρηλατηθούν σε αξιοζήλευτο επίπεδο.

Παρόλο ότι στα προκατασκευασμένα κτήρια της Πανεπιστημιούπολης του Ρίου λειτουργούσαν ήδη μερικά εργαστήρια και υπηρεσίες, κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της πανεπιστημιακής ζωής αποτελούσε το Παράρτημα του Πανεπιστημίου επί της οδού Κορίνθου (κατόπιν Πολυκλαδικό Λύκειο), όπου γίνονταν όλα σχεδόν τα μαθήματα, οι παραδόσεις και αρκετά εργαστήρια. Ένας δεύτερος πόλος των φοιτητών ήταν η Φοιτητική Λέσχη που φιλοξενούσε το εστιατόριο, το γραφείο του φοιτητικού συλλόγου και εντευκτήριο.

Όπως και στα άλλα Πανεπιστήμια της Χώρας, στο φοιτητικό χώρο λειτουργούσε διορισμένος φοιτητικός σύλλογος που είχε στενή συνεργασία με τις αρχές ασφαλείας, ώστε από κοινού να ελέγχουν τον χώρο και να καταστέλλουν κάθε ενέργεια των δημοκρατών φοιτητών. Παρ' όλες τις δυσκολίες και τις διώξεις, το Α.Φ.Κ. της Πάτρας κατάφερε να συγκροτηθεί οργανωτικά, να μαζικοποιηθεί στα τέλη του 1972 και μέσα σε ένα χρόνο να αναπτυχθεί και να παρέμβει δυναμικά τον Νοέμβρη του 1973, όταν στα πανεπιστήμια της χώρας με αιχμή του δόρατος φυσικά την Αθήνα, γράφτηκε το γνωστό Έπος του Πολυτεχνείου.

Η αφετηρία του ΑΦΚΠ τοποθετείται στην περίοδο του 1971, οπότε σε αρκετούς φοιτητικούς κύκλους είχε αρχίσει να αναπτύσσεται έντονος προβληματισμός και δυσφορία για την ασφυκτική κατάσταση που επικρατούσε στην ανώτατη εκπαίδευση και στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Κεντρικό θέμα κριτικής ήταν η συνδικαλιστική ανελευθερία σε συσχετισμό με το ρόλο του διορισμένου εγκάθετου ΔΣ του συλλόγου φοιτητών που είχε αρχίσει ήδη να μπαίνει στο στόχαστρο πολλών. Παράλληλα, ωρίμαζε η αντίθεση στο καταπιεστικό καθεστώς της χούντας που είχε φέρει τη χώρα σε δεινή πολιτικοκοινωνική κατάσταση. Ήδη από το 1971 είχαν αρχίσει σιγά-σιγά να εκδηλώνονται κάποιες σποραδικές ενέργειες που στρεφόντουσαν ενάντια στην αυταρχική εκπαιδευτική πολιτική της δικτατορίας, όπως και στον αντιδημοκρατικό τρόπο διοίκησης και λειτουργίας του Πανεπιστημίου.

Βασικοί σταθμοί στην ανάπτυξη του Φοιτητικού Κινήματος στην Πάτρα ήταν:

- Οι νόθες φοιτητικές εκλογές τον Νοέμβρη του 72. Η κυβέρνηση της Χούντας μπροστά στην αυξανόμενη λαϊκή πίεση και σε μια προσπάθεια να δείξει ένα στοιχειώδες δημοκρατικό προσωπείο, υποχρέωσε τους διορισμένους φοιτητικούς συλλόγους να προχωρήσουν στην διενέργεια φοιτητικών εκλογών. Σε αυτές τις εκλογές ασκήθηκε απροκάλυπτη βία και νοθεία έτσι ώστε να "επανεκλεγούν" τα χαϊδεμένα παιδιά της Απριλιανής Δικτατορίας. Στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, επιχειρείται να γίνει στις 24 Οκτώβρη του 72 Γενική Συνέλευση που εξελίσσεται σε φιάσκο, με το σύνολο σχεδόν των φοιτητών να αποχωρεί αφού δεν τηρήθηκαν οι στοιχειώδεις δημοκρατικές διαδικασίες από το διορισμένο φοιτητικό σύλλογο που ήλεγχε τη διαδικασία... Στις εκλογές που ακολούθησαν λίγες μέρες μετά (14 Νοέμβρη 1972), αποκαλύπτεται η νοθείααφού βρέθηκαν από δημοκράτες φοιτητές το σχέδιο και τα σημαδεμένα ψηφοδέλτια στα καζανάκια των τουαλετών. Τελικά το εγχείρημα των ψευτοεκλογών έγινε μπούμεραγκ για το καθεστώς, αφού τα χουντικά φοιτητικά συμβούλια χάνουν κάθε έρεισμα στους φοιτητές και αποκαλύπτονται οι μεθοδεύσεις της δικτατορίας.

- Η μεγαλειώδης φοιτητική συνέλευση τον Φλεβάρη του 73. Έπειτα από το φιάσκο των φοιτητικών εκλογών του 72, τέθηκε σαν κεντρικός στόχος από τους δημοκράτες φοιτητές η διενέργεια γνήσιας φοιτητικής συνέλευσης που θα αποφάσιζε για την πορεία του κινήματος. Ξεκίνησε η συλλογή υπογραφών σε ένα κλίμα αστυνομοκρατίας και συλλήψεων. Μάλιστα, ορισμένοι δημοκράτες φοιτητές που συνελήφθηκαν σε μπλόκο της Αστυνομίας βρέθηκαν στην ανάγκη να "φάνε" τα χαρτιά με τις υπογραφές των συναδέλφων τους για να μην πέσουν στα χέρια της ασφάλειας. Μαζεύτηκαν τελικά 512 υπογραφές σε σύνολο 3000 φοιτητών που κατατέθηκαν στην διορισμένη διοίκηση του συλλόγου και στον πρόεδρο του Ιδρύματος. Έπειτα από συντονισμένες πιέσεις δόθηκε τελικά άδεια για την πραγματοποίηση της. Η συνέλευση που έγινε στις 27 Φλεβάρη στο αμφιθέατρο του Παραρτήματος στο σημερινό 13ο Λύκειο, ήταν μια από τις μαζικότερες (1500 φοιτητές) και μεγαλύτερες σε διάρκεια (16-17 ώρες) συνελεύσεις που έγιναν ποτέ στο Πανεπιστήμιο Πατρών και εξελίχθηκε σε μια κορυφαία διαδικασία. Κάτω από την αυστηρή επιτήρηση της Αστυνομίας, ασφάλειας και του χουντικού συλλόγου που είχαν παραταχθεί στην οδό Κορίνθου, οι φοιτητές δίνουν μαθήματα δημοκρατίας αφού με άψογες διαδικασίες, γίνεται για πρώτη φορά ουσιαστική συζήτηση πάνω στα φοιτητικά αιτήματα. Ταυτόχρονα, κάνουν πολλά βήματα μπροστά στην πολιτικοποίηση τους και στη συνειδητοποίηση της ανελέυθερης πολιτικής κατάστασης στην οποία βρισκόταν η χώρα και τα Πανεπιστήμιοα, καθώς ενημερώνονται και ακούν τις καταγγελίες για απειλές, εκβιασμούς και συλλήψεις από τα όργανα της Χούντας. Η συνέλευση που τελείωσε με τον Εθνικό Ύμνο, αποφάσισε την αποχή από τα μαθήματα. Το γεγονός αυτό ήταν η αφετηρία μαζικών κινητοποιήσεων με αποκορύφωμα την εξέγερση του Νοέμβρη.

- Η κατάληψη της Φοιτητικής Λέσχης τον Μάρτη του 73. Η άρνηση της Διοίκησης να παραχωρήσει το αμφιθέατρο για την πραγματοποίηση Γενικής Συνέλευσης, οδήγησε τους φοιτητές να κάνουν πορεία στους δρόμους της πόλης με κατάληξη την Φοιτητική Λέσχη που ήταν στην γωνία Πατρέως και Δημητρίου Υψηλάντου. Ήταν η πρώτη μαζική πορεία στους δρόμους της Πάτρας όπου για πρώτη φορά ακούγονται συνθήματα κατά της Χούντας και κάλεσμα για συμπαράσταση από τους πολίτες. Οι φοιτητές τραγουδώντας το "Πότε θα κάνει ξαστεριά" κλείνονται τελικά στην Λέσχη και αρνούνται να αποχωρήσουν παρά τις απειλές και τα τελεσίγραφα της αστυνομίας. Στη βίαιη εκκένωση από την Ασφάλεια και την Αστυνομία που ακολούθησε γίνονται πολλοί ξυλοδαρμοί και συλλήψεις. Τελικά παραπέμπονται σε δίκη 8 φοιτητές.

- Η προσπάθεια καταστολής του Α.Φ.Κ. με πρωτοφανή και συντονισμένη τρομοκρατία. Η τρομοκρατία στην Πάτρα ήταν οργανωμένη και περιελάμβάνε ξυλοδαρμούς φοιτητών στους χώρους συγκέντρωσής τους, προσαγωγές στην ασφάλεια για εκφοβισμό, συλλήψεις και βασανισμούς. Γονείς φοιτητών καλούνται στους τόπους παραμονής τους από την αστυνομία ή την χωροφυλακή και με απειλές καλούνται να ασκήσουν την επιρροή τους για να πείσουν τα παιδιά τους να απέχουν από τις δραστηριότητες του φοιτητικού κινήματος. Επιστολή ανάλογου περιεχομένου λαμβάνουν οι γονείς και από τον πρόεδρο του Πανεπιστημίου στρατηγό Αχ. Τάγαρη. Ο στρατηγός σε συνεργασία με την ασφάλεια συντάσσουν κατάλογο 176 φοιτητών και τους φακελώνουν με διαβάθμιση σε 3 κατηγορίες, ανάλογα με τον βαθμό επικινδυνότητας...

- Οι φοιτητικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις στους δρόμους της Πάτρας μέχρι τον Νοέμβρη. Μέσα σε αυτό το κλίμα της αστυνομοκρατίας το Πανεπιστήμιο ήταν ένα καζάνι που έβραζε. Οι φοιτητές δεν πτοούνται από τα μέτρα καταστολής και συνεχίζουν να διεκδικούν τα αιτήματα τους με καθιστικές διαμαρτυρίες και μαζικές διαδηλώσεις. Αξίζει να αναφερθεί η μαζικότερη μέχρι τότε διαδήλωση που έγινε στην πόλη, τον Απρίλη του 73. Με αφορμή την άρνηση των Αρχών του Πανεπιστημίου να τους παραχωρηθεί χώρος για συνέλευση, οι φοιτητές συγκεντρώνονται στην πλατεία Γεωργίου από όπου ξεκινά πορεία με αντιφασισιστικά συνθήματα στους δρόμους της Πάτρας, μια πορεία ιδιαιτέρα μαζική και δυναμική που φθάνει στα Ψηλά Αλώνια και στην συνέχεια στην πλατεία των Τριών Συμμάχων.

Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η πορεία που έγινε μέσα στο καλοκαίρι στις 10 Αυγούστου 1973. Η διατεταγμένη τότε Δικαιοσύνη, είχε προσδιορίσει εκείνη την ημερομηνία για να δικάσει τους 8 φοιτητέςπου είχαν συλληφθεί για τα γεγονότα της Φοιτητικής Λέσχης. Ο λόγος που επελέγη η καλοκαιρινή περίοδος με κλειστό το Πανεπιστήμιο και απόντες τους φοιτητές ήταν προφανής. Όμως μια μεγάλη έκπληξη περίμενε τα όργανα της Χούντας. Εκατοντάδες φοιτητές ήλθαν στην πόλη και μαζί με Πατρινούς πολίτες οργάνωσαν μεγαλειώδη πορεία με συνθήματα κατά του καθεστώτος. Μετά το πέρας της πορείας έγιναν πολλές συλλήψεις από την αστυνομία. Μέσα σε αυτό το κλίμα η απόφαση του δικαστηρίου είναι αθωωτική για 4 κατηγορουμένους και ποινές με αναστολή για άλλους 4 φοιτητές.

Ο Νοέμβρης του 73 βρίσκει το Α.Φ.Κ. σε φάση ωρίμανσης και έντονης πολιτικοποίησης. Η εμπειρία που έχει ήδη αποκτηθεί την προηγούμενη χρονιά αλλά και οι γενικότερες πολιτικές εξελίξεις (το Κίνημα του Ναυτικού, το Δημοψήφισμα, το πείραμα Μαρκεζίνη κλπ) δημιουργούν και στους φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών, μια διάθεση αντίστασης και κλιμάκωσης του αγώνα.

Έτσι, ραγδαίες είναι οι εξελίξεις στις μέρες του Νοέμβρη και στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας :

• Την Πέμπτη 15 Νοέμβρη το μεσημέρι, πραγματοποιείται μαζική συνέλευση των φοιτητών στο χώρο του Παραρτήματος στην Κορίνθου. Τα νέα από την Αθήνα όπου είχε ξεκινήσει από την προηγουμένη η κατάληψη του Πολυτεχνείου ξεσηκώνουν τους φοιτητές και μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού και αγωνιστικής έπαρσης αποφασίζεται ομόφωνα η κατάληψη του Παραρτήματος και η εκλογή δωδεκαμελούς επιτροπής Αγώνα που θα συντόνιζε την παραπέρα δράση. Το πανεπιστήμιο βαφτίζεται "ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ" και οργανώνονται υποεπιτροπές Σίτισης, Περιφρούρησης, Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων και Διανυκτέρευσης. Στήνεται ραδιοφωνικός σταθμός και στις 11 το βράδυ οι Πατρινοί ακούνε στους 1600 χιλιοκύκλους για πρώτη φορά την φωνή της σπουδάζουσας νεολαίας της πόλης. Κεντρικό σύνθημα είναι η πτώση της Χούντας και η αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών. Ομάδες φοιτητών ανεβαίνουν στην ταράτσα όπου αναρτούν πανό με συνθήματα "Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία", "Ελευθερία" και "Κάτω η Χούντα". Φτιάχνονται εκατοντάδες χειρόγραφες προκηρύξεις που ρίχνονται από τα παράθυρα στην οδό Κορίνθου. Το κλίμα έξω από το Παράρτημα σιγά - σιγά αλλάζει. Ομάδες μαθητών αλλά και δημοκρατών πολιτών συγκεντρώνονται και συμπαρίστανται στους έγκλειστους φοιτητές. Αντιφασιστικά και αντιχουντικά συνθήματα ακούγονται και στον δρόμο όπου λόγω της κοσμοσυρροής διακόπτεται η κυκλοφορία. Συγκινητική ήταν η προσφορά δεκάδων Πατρινών σε χρήματα, φαγητά και κουβέρτες, προσφορά που συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα. Ενδεικτικό του κλίματος αλλά και του υψηλού αγωνιστικού φρονήματος των φοιτητών είναι ότι τις δύο νύκτες της κατάληψης διοργανώνονται στο αμφιθέατρο μουσικές εκδηλώσεις και δύο θεατρικές παραστάσεις με τίτλους "Επιτροπή φοιτητών επισκέπτεται τον Τάγαρη" η πρώτη και "Ένας φοιτητής στην Ασφάλεια" η δεύτερη.

• Την Παρασκευή 16 Νοέμβρη η Πάτρα βιώνει στιγμές ανεπανάληπτες. Από νωρίς το πρωί εκατοντάδες πολίτες ανταποκρίνονται στο ολονύκτιο κάλεσμα του ραδιοφωνικού σταθμού των φοιτητών και αρχίζουν να συρρέουν έξω από το Παράρτημα. Από τα μεγάφωνα άκουγαν τα απαγορευμένα τραγούδια και τις φοιτητικές ανακοινώσεις και επαναλάμβαναν τα συνθήματα. Πολυπληθείς ομάδες μαθητών φεύγουν από τα σχολεία τους και συγκεντρώνονται στην Κορίνθου. Oι συγκεντρωμένοι γίνονται εκατοντάδες και αποκλείουν μεγάλο μέρος του δρόμου έξω από το Παράρτημα. Το κλίμα είναι αγωνιστικό και τα νέα διαδίδονται σε όλη την πόλη: "όλοι στο παράρτημα". Το μεσημέρι οι έγκλειστοι φοιτητές βγαίνουν από το κτίριο και ενώνονται με τις χιλιάδες των Πατρινών για να ξεκινήσει έτσι μια συγκλονιστική διαδήλωση που όμοια της είχε πολλά χρόνια να γνωρίσει η πόλη. Στην κορυφή της η Επιτροπή Κατάληψης και ένας οικοδόμος να κυματίζει μια τεράστια ελληνική σημαία. Η διαδήλωση διασχίζει όλη την πόλη από τα Ψηλά Αλώνια μέχρι την Αγίου Ανδρέου και την πλατεία Όλγας. Οι στιγμές είναι μοναδικές και το σύνθημα "ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ" από τα στόματα χιλιάδων διαδηλωτών ακούγεται στους δρόμους μιας ελεύθερης πλέον πόλης αφού τα όργανα της Χούντας έχουν κυριολεκτικά λουφάξει και εξαφανιστεί. Εκατοντάδες πολιτών μένουν μετά από την πορεία στην Κορίνθου, συνεχίζοντας την συμπαράσταση τους στους φοιτητές που εισέρχονται στο Παράρτημα για τον σχεδιασμό των παραπέρα ενεργειών τους. Ο στόχος ήταν η διοργάνωση παμφοιτητικού, παμμαθητικού και δημοκρατικού συλλαλητηρίου την επομένη μέρα το μεσημέρι. Τα γεγονότα της νύκτας ακύρωσαν βέβαια αυτό τον σχεδιασμό. Ήδη από νωρίς το βράδυ η επιτροπή κατάληψης είχε ενημερωθεί για την μετακίνηση των τάνκς έξω από το Πολυτεχνείο και για τους πρώτους νεκρούς στους δρόμους της Αθήνας. Έτσι αργά τη νύχτα ξημερώνοντας Σάββατο, αφού κυκλοφόρησαν οι πρωινές εφημερίδες και εκτιμήθηκε από την επιτροπή αγώνα ότι η κήρυξη στρατιωτικού νόμου δεν άφηνε άλλα περιθώρια, η επιτροπή αποφάσισε την εγκατάλειψη του κτιρίου πριν οι δυνάμεις καταστολής προβούν σε βίαιη εκκένωση. Η αποχώρηση των φοιτητών έγινε κατά μικρές ομάδες με τελευταία την επιτροπή αγώνα, αφού ο κίνδυνος συλλήψεων από τα όργανα της Χούντας που βρίσκονταν έξω από το κτίριο και η επέμβαση στρατιωτικών μονάδων ήταν πλέον προφανής.

• Το Σάββατο 17 Νοέμβρη η ατμόσφαιρα στην πόλη είναι βαριά. Τα πρώτα νέα από την Αθήνα είναι συγκλονιστικά, ο στρατιωτικός νόμος σε πλήρη ισχύ, οι φοιτητές κρύβονται σε διάφορα σπίτια, μερικοί σπεύδουν να φύγουν από την Πάτρα, γίνονται πολλές έφοδοι και συλλήψεις από την Ασφάλεια, οι Πατρινοί προσπαθούν να ενημερωθούν περισσότερο για τις εξελίξεις. Παρά το στρατιωτικό νόμο και την ισχυρή αστυνόμευση, αθρόα ήταν η συμμετοχή των φοιτητών και Πατρινών πολιτών τη Δευτέρα 19 Νοέμβρη στην κηδεία του Πατρινού φοιτητή Σαμούρη, που δολοφονήθηκε τη νύχτα της Παρασκευής κοντά στο Πολυτεχνείο. Στο νεκροταφείο ο συγκεντρωμένος κόσμος βροντοφώναξε και πάλι αντιχουντικά συνθήματα.

Όλοι περιμένουν ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις. Πραγματικά άμεση συνέπεια των γεγονότων και της φοιτητικής εξέγερσης ήταν η πτώση του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Το Ιωανιδικό έκτρωμα κατέρρευσε λίγους μήνες μετά, έπειτα από την προδοσία της Κύπρου και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας τον Ιούλη του 1974. Και οι τελευταίοι κρατούμενοι αγωνιστές του ΑΦΚΠ ελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στην Πάτρα.

Αλησμόνητη θα μείνει η πρώτη επέτειος του Πολυτεχνείου στο Παράρτημα την επόμενη χρονιά, το Νοέμβρη του 1974. Με μεγάλη και μαζική πορεία γεμάτη παλμό, με εκθέσεις φωτογραφίας, αφίσας και ντοκουμέντων από τον αντιδικτατορικό αγώνα, με μουσικές εκδηλώσεις και με μεγάλη προσέλευση και συμμετοχή φοιτητών και πολιτών της Πάτρας. Συμμετείχαν οι Θ. Μικρούτσικος, η Μαρία Δημητριάδη και μουσική ορχήστρα φοιτητών του ΑΦΚ. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του "Ελεύθερου Πανεπιστημίου της Πάτρας" λειτούργησε και πάλι, μεταδίδοντας συνθήματα και ζωντανή μουσική από το Παράρτημα.

Το Αντιδικτατορικό Φοιτητικό Κίνημα της Πάτρας αποτέλεσε μία από τις κυριότερες συνιστώσες μιας συντονισμένης και πανελλαδικής φοιτητικής εξέγερσης που κορυφώθηκε εκείνον τον ματωμένο Νοέμβρη. Σε αυτή την σύντομη αλλά ουσιαστική του πορεία σημάδεψε την τοπική κοινωνία και την ιστορία της πόλης με σημαντικά διδάγματα, μηνύματα και παρακαταθήκες για το μέλλον. Το στίγμα του στην πόλη, την κοινωνία της και το Πανεπιστήμιο παραμένει και σήμερα ζωντανό. Είναι λοιπόν χρέος των Τοπικών Αρχών και βεβαίως του Πανεπιστήμιου Πατρών να καταγράψουν και να φωτίσουν όλες τις πτυχές του. Ο εμπλουτισμός της ιστορίας της πόλης αυτής με υλικό από την περίοδο της δικτατορίας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την διαμόρφωση ουσιαστικής δημοκρατικής συνείδησης, στάσης και παραπέρα προοπτικής.

Γιώργος Βασιλακόπουλος, φυσικός, καθηγητής Μ.Ε.
Χρήστος Αλεξόπουλος, μαθηματικός, μέλος ΔΕΠ Πανεπιστημίου Πατρών
φοιτητές στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας το 1973

Βιβλιογραφία:
1."Φοιτητές και δικτατορία" του Ολυμπίου Δαφέρμου. Άρθρο Γιάννη Πουντουράκη.
2. Τοπικός τύπος εποχής
3. Άρθρο του ιστορικού Βασίλη Λάζαρη (εφ. "Αλλαγή" 17/11/95)
4. Δ. Κοσμόπουλος, "Δικτατορία και αντίσταση στην Πάτρα 1967-1974", Πάτρα 2003

Ντοκουμέντα της εποχής - Ιστορικό Αρχείο του ΑΦΚΠ-https://arcadia.ceid.upatras.gr/afkpatras/doc/index.html

Φωτογραφικά Ντοκουμέντα από το Αντιδικτατορικό Κίνημα της Πάτρας-https://arcadia.ceid.upatras.gr/afkpatras/doc/doc_01.html

Νοέμβρης του 73 - Φωτογραφίες από την κατάληψη του Παραρτήματος-https://arcadia.ceid.upatras.gr/afkpatras/doc/photoskat.html

Φωτογραφίες, Παρέες και Μνήμες-https://arcadia.ceid.upatras.gr/afkpatras/doc/oldphotos.html

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κατάληψη στο Παράρτημα Πάτρας 1978

 Στη αυτή την φωτογραφία, είναι ο Ηλίας Κουτουμάνος με την Χρύσα στο τραίνο για την Πάτρα. Ο  Ηλίας Κουτουμάνος είναι ο ένας από τους δύο φίλους μου που έφυγαν νωρίς, μετά από ατύχημα. Ένα ποστ για τον Ηλία θέλω να το κάνω κάποια στιγμή.

Φτάσαμε στην Πάτρα βράδυ. Πήγαμε κατ’ ευθείαν στο “Παράρτημα“. Μόλις φτάσαμε μπήκαμε στο αμφιθέατρο που ήταν γεμάτο φοιτητές. Δεν έπεφτε καρφίτσα. Στριμωχτήκαμε και περάσαμε μπροστά μπροστά. Αντικρίσαμε μια κατάσταση σαν αυτή που δείχνει η επόμενη φωτογραφία.

Το βράδυ κοιμηθήκαμε σε μια αίθουσα δίπλα στον ραδιοφωνικό σταθμό της κατάληψης. Στην φωτογραφία ο εκφωνητής που ήταν εκείνη την βραδιά.

 Το πρωί ξυπνήσαμε νωρίς. Ο εκφωνητής είχε αλλάξει στον ραδιοφωνικό σταθμό.

 Κατεβήκαμε στο αμφιθέατρο. Στον πίνακα έγραφε “ΚΑΤΑΛΗΨΗ μέρα 17“. Πάρα πολλοί φοιτητές συζητούσαν σε πηγαδάκια και σε παρέες. Μπήκαμε ανάμεσά τους. Ακούγαμε.

 Πηγαδάκια υπήρχαν και στην είσοδο απο το “Παράρτημα”. Ένα μεγάλο πανό που έγραφε “ΚΑΤΑΛΗΨΗ” κάλυπτε τις εξωτερικές κολώνες.  Παντού κολλημένες ενημερωτικές αφίσες. Τραπεζάκια με προκηρύξεις και φοιτητές που εξηγούσαν σε άλλους φοιτητές ή σε περαστικούς τον λόγο που αναγκάστηκαν να κάνουν την κατάληψη.

Η συντονιστική συνεδρίαζε ανοικτά (επόμενη φωτογραφία). Οι φοιτητές μπορούσαν να παρέμβουν στην διαδικασία με ιδέες και γνώμη για την συνέχεια της κατάληψης.

 Το απόγευμα φύγαμε για την Αθήνα. Χαρετίσαμε τον Θωμά (τον συναγωνιστή μας στη συντονιστική), τα άλλα μέλη της συντονιστικής αλλά και τους άλλους καταληψίες φοιτητές που είχαμε γνωρίσει. Τους ευχηθήκαμε  την νίκη την καλή.
Η κατάληψη στο “Παράρτημα” ήταν μια εμπειρία σε χίλιες εικόνες που έπρεπε να μεταφέρουμε στην Αθήνα.

Στο δρόμο της Πάτρας στο δρόμο του αγώνα

Η φωτογραφία που έβγαλα με την συντονιστική από την κατάληψη στο Παράρτημα Πάτρας έγινε εξώφυλλο στο “φύλλο 12” του περιοδικού της ΠΠΣΠ “Σάλπισμα” και μετά αφίσα που κολλήθηκε σε όλα τα Πανεπιστήμια. 

Επάνω της έγραφε το σύνθημα-προτροπή “στο δρόμο της Πάτρας, στο δρόμο του αγώνα” που έδειχνε τον δρόμο για τις πανελλαδικές καταλήψεις που θα γινόντουσαν ένα χρόνο αργότερα.

Το εξώφυλλο απο το “Σάλπισμα” χρησιμοποιήθηκε απο τον εισαγγελέα σαν αποδεικτικό στοιχείο ώστε να κατηγορήσει τους εικονιζόμενους ότι συμμετείχαν στην κατάληψη, σε δίκη παρωδία που έγινε μετά.

https://kanali.wordpress.com/2009/10/26/pararthma_patra_1978

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

16/12/1979 Η νύχτα του Χημείου

Το Χημικό Αθήνας ήταν η πρώτη σχολή που ξεκίνησε τον χορό των καταλήψεων την 4η Δεκέμβρη του 1979 και αποφάσισε κατάληψη όπως είχα ξαναγράψει εδώ.

Η γραμμή τότε της ΚΝΕ στα πανεπιστήμια συνοψιζόταν κάτω από το σύνθημα “πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στον αγώνα” αλλά στην ουσία ήταν μια προσπάθεια συνδιαχείρισης των πανεπιστημίων με τους καθηγητές και το τότε κατεστημένο, οπότε στην πράξη η ουσία τελείωνε στο πρώτο κομμάτι του συνθήματος δλδ “πρώτοι στα μαθήματα“.  Η ΚΝΕ με την συνδικαλιστική της παράταξη στις πανεπιστημιακές σχολές την Πανσπουδαστική (ΠΣΚ) κρατούσαν μια άκρως συντηρητική στάση και πρότεινε σαν μορφή ζωής τον συντηρητισμό στις προσωπικές σχέσεις αλλά και στις μορφές πολιτικής πάλης. Έτσι κυκλοφορούσε στις σχολές φυλλάδια που παρότρυνε τους νεολαίους να μην ξενυχτούν αλλά να γυρίζουν νωρίς στο σπίτι τους το βράδυ, να μην δημιουργούν εφήμερες ερωτικές σχέσεις αλλά μόνο σοβαρές και μόνιμες που να έχουν “καλό σκοπό”…

Αφού περιέγραψα την κοινωνική διαπαιδαγώγηση του τότε Κνίτη είναι εύκολο να καταλάβουμε πόσο δύσκολο ήταν να συμμετάσχει ένα τέτοιο πολιτικό υποκείμενο σε μια διαδικασία κατάληψης πανεπιστημίου. Φάνηκε αυτό στην κατάληψη στο παράρτημα της Πάτρας και αμέσως μετά ένα χρόνο, το 1979, στις πανελλαδικές καταλήψεις όπου η ΠΣΚ ήταν εχθρική, ενάντια στις καταλήψεις, ενάντια σε κάθε μορφή μαζικής κινητοποίησης. Στις συνελεύσεις προσπαθούσε να καταστείλει την αγανάκτηση του φοιτητόκοσμου και να στρέψει το ενδιαφέρον τους στα προγράμματα σπουδών και την συνδιαχείριση.
Το 1979 όμως δεν μπόρεσε πλέον να κρατήσει το ποτάμι που ξεκίνησε σαν ρυάκι από το Χημικό Αθήνας και στη συνέχεια εξελίχτηκε σε ορμητικό χείμαρρο που τα παρέσυρε όλα στο διάβα του.

Να επαναλάβω ποιά ήταν η κατάσταση το 1979 στο φοιτητικό κίνημα και ειδικά στο Χημικό Αθήνας, που έχει ενδιαφέρον γι’ αυτό το κείμενο. Το είχα γράψει πριν ένα περίπου χρόνο στις 22 Οκτωβρίου 2009, στο άρθρο μου “Η άγρια φυλή του Χημικού” :

.

Η άγρια φυλή του Χημικού

“…   Ο Νόμος 815 είναι ο μόνος ψηφισμένος νόμος του Ελληνικού κράτους που έχει καταργηθεί και τυπικά και ουσιαστικά. Είναι πολλοί οι νόμοι που στην πράξη έχουν γίνει ανενεργοί. Αλλά ο ν. 815 καταργήθηκεκαι μάλιστα απο τον ίδιο άνθρωπο που τον  εισηγήθηκε, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (θείο), με τον πλέον δημόσιο τρόπο στην τηλεόραση σε πανελλαδικό διάγγελμα.

Η κατάργηση του ν. 815 έγινε μετά από έντονους φοιτητικούς αγώνες και καταλήψεις που κράτησαν πολύ καιρό.  Ειδικά, οι συνελεύσεις και κινητοποιήσεις είχαν ξεκινήσει ένα χρόνο πριν και οι καταλήψεις ξεκίνησαν την Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου 1979 και τελείωσαν την Πέμπτη 3 Γενάρη 1980 που ο Καραμανλής ταπεινωμένος ανακοινώνει από την τηλεόραση την απόσυρση του 815 και ζητάει «διάλογο» για την Παιδεία. Το «πεζοδρόμιο», οι καταλήψεις, η Αριστερά του κινήματος, είχαν νικήσει.

Μια άλλη φορά θα κάνω μια εκτενή αναφορά για τις καταλήψεις ή ίσως καταφέρω κάτι καλύτερο απο μια εκτενή αναφορά.

Σήμερα θέλω να γράψω δυο λόγια για τους Χημικούς. 

Εκτός από τις γνωστές παρατάξεις δλδ Πανσπουδαστική, ΠΑΣΠ, ΔΑΠ, Ρηγάδες, Β’ Πανελλαδική, ΠΠΣΠ, ΑΑΣΠΕ, στο Χημικό υπήρχε και μία με πολιτικά ανεξάρτητους φοιτητές, η ΑΚΙΧ (Ανεξάρτητη ΚΙνηση Χημικού).

Από την μία οι Πανσπουδαστική, ΠΑΣΠ, ΔΑΠ και Ρηγάδες, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να σταματήσουν την κατάληψη από την άλλη οι άλλες είχαν αταλάντευτη γραμμή για κατάληψη.

Ήταν πολύ σημαντικό που η κατάληψη των Χημικών μπόρεσε και κράτησε. Την Τρίτη 4 Δεκεμβρίου, όπως είπα, άρχισε η κατάληψη του Χημικού, ακολουθεί η Πολυτεχνική Ξάνθης (5/12), το Γεωλογικό (7/12), το Φυσικό (10/12). Μέχρι να μπει στην κατάληψη το Φυσικό οι πιέσεις της ΠΑΣΠ και της ΠΣΚ στις συνελεύσεις του Χημικού ήταν αφόρητες. Ακόμη, για πρώτη φορά από την μεταπολίτευση, εμφανίστηκε και συνδικαλιστής της ΔΑΠ και συμμάχησαν μαζί του. Τέτοια ξεφτίλα. Το Χημικό όμως κράτησε και στη συνέχεια μπήκαν στις καταλήψεις οι Πολιτικοί Μηχανικοί του ΕΜΠ. Η δική μου εκτίμηση ήταν (και είναι) οτι αν το Χημικό δεν κράταγε αυτήν την πρώτη εβδομάδα, οι καταλήψεις θα κατέρρεαν και αυτό γιατί το Χημικό ήταν εκείνη την στιγμή ο πιο δυνατός κρίκος στην αλυσίδα που άρχισε να δημιουργείται.

Κομβικό σημείο ήταν η είσοδος στις σχολές υπό κατάληψη της Νομικής Αθήνας (11/12). Μετά απο αυτό πλέον το ποτάμι δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω.
Εκείνο το βράδυ (11/12/1979) βρέθηκα για λίγο στην Ελευθεροτυπία, για να δώσω κάποιες φωτογραφίες και ακούω τον Γιώργο Βότση από ένα γραφείο να πειράζει συναδέλφους του λέγοντας «έπεσε και το κάστρο, έπεσε.!!!», γιατί στη Νομική μέχρι εκείνη την συνέλευση ήταν απόλυτα κυρίαρχος η Πανσπουδαστική. Μετά την Νομική τίποτε δεν μπορούσε να είναι όπως πριν. Ακόμη και οι οργανωμένες ομάδες της ΚΝΕ (τα διάσημα τότε ΚΝΑΤ) που το βράδυ της Τρίτης 16 Δεκεμβρίου εισβάλλουν στο Χημείο οπλισμένες με κράνη και λοστάρια και επιχειρούν να σπάσουν τις καταλήψεις των Χημικών-Φυσικών δεν κατάφεραν τίποτα. Μετά από σκληρή σύγκρουση (με 15 τραυματίες) κατορθώνουν στρατιωτικά να ελέγξουν το κτίριο. Όμως πολιτικά, είναι πανωλεθρία: την επόμενη το πρωί υποχρεώνονται να το εγκαταλείψουν.
Το ξημέρωμα της Τετάρτης 17 Δεκεμβρίου βρίσκει το Χημείο (και το Φυσικείο) έρημο από τους εισβολείς, εμένα σε ένα σπίτι εκεί κοντά με σοβαρή διάσειση, τον Σπύρο Ψύχα μόνο του στα σκαλιά της οδού Ναυαρίνου έξω από το Χημείο να φυλάει το κτήριο, ενώ όλοι οι Κνίτες έχουν εξαφανιστεί απ’ όλες τις σχολές της Αθήνας.    …”

Αυτή ήταν η πολιτική εικόνα όπως την είχα περιγράψει.  Όμως ίσως να έχουν αξία σήμερα οι προσωπικές αναφορές για εκείνο το βράδυ. Όποιος μου στείλει την εμπειρία του θα την ανεβάσω. Επίσης, επειδή έχω διαβάσει ότι παλαβό θέλεις για εκείνο το βράδυ, καλό είναι αυτοί που το έζησαν να γράψουν την μαρτυρία τους. Ο Φώλιας, ο Χρυσόγελος, η Δώρα, ο Τσιρώνης, ο Ψύχας, ο Γαλάτης και όλοι οι άλλοι πρέπει να αφήσουν την μαρτυρία τους.

.

Η νύχτα του Χημείου.  Μια προσωπική εμπειρία.

Είχε βραδιάσει και ήμουν με μια παρέα Χημικούς στον πρώτο όροφο του Χημείου, στο δωμάτιο του συλλόγου Χημικών που χρησιμοποιούσε για γραφείο το ”Συντονιστικό Κατάληψης” του τμήματος. Εκεί ήταν και ο ραδιοφωνικός σταθμός της κατάληψης και επειδή είχα βάλει στο μάτι την εκφωνήτρια και μέλος του συντονιστικού, όλο εκεί τριγύρω με έβρισκες.

Κάποια στιγμή ήρθε ο Γιάννης Τσιρώνης και μας είπε ότι από την μεριά του Φυσικού “σφάζονται αναρχικοί με Κνίτες”.  Μας φάνηκε παράξενο γιατί ναι μεν αναρχικοί ήταν μέσα στην κατάληψη από την πρώτη μέρα, Κνίτες όμως είχαμε να δούμε καιρό μέσα στο κτήριο και ειδικά το βράδυ. Οι αναρχικοί ήταν ενεργό στοιχείο της κατάληψης, κοιμόντουσαν μέσα, έπαιζαν μουσική με τις κιθάρες τους, συμμετείχαν στις συζητήσεις, δεν ενοχλούσαν καθόλου, συντάσσονταν με τις αποφάσεις των συντονιστικών κατάληψης και γενικά ήταν μια χαρά ενταγμένοι στη διαδικασία. Οι Κνίτες, όχι βέβαια ότι μας στεναχωρούσε, ερχόντουσαν μόνο για τις συνελεύσεις, μετρούσαν τα χάλια τους και έφευγαν.

Ανησύχησα γιατί μας είπε ο Γιάννης οτι υπάρχουν και τραυματισμένοι Κνίτες.

Επειδή με γνώριζαν οι Κνίτες της ΦΜΣ αλλά και με τους αναρχικούς είχα πάντα καλές σχέσεις και έκανα παρέα με πολλούς στα Εξάρχεια, σκέφτηκα ό,τι έπρεπε να πάω να δω αν μπορούσα να βοηθήσω σε κάτι.

Πέρασα από το αμφιθέατρο στο Φυσικείο και κατέβηκα στο ισόγειο. Εκεί η κατάσταση ήταν περίεργη. Είδα φοιτητές της ΦΜΣ,  Β’ Πανελλαδική, ΟΠΑ, ΑΑΣΠΕ, αναρχικούς κλπ όπως άλλως τε κάθε βράδυ. Το περίεργο υπήρχε στο υπόγειο, εκεί στο κυλικείο, όπου ήταν γεμάτο Κνίτες, φοιτητές και εργάτες, από όλη την Αθήνα. Περιέργως πάρα πολλά άτομα, γενικά άγνωστες και εξωφοιτητικές φάτσες. Ανάμεσά τους πολύ λίγοι φοιτητές της ΦΜΣ ξεχώριζαν σαν το γάλα μεσ’ τη μύγα.

Κατέβηκα προσεκτικά στο υπόγειο γιατί τα σκαλιά ήταν βρεγμένα με κόλλα για αφίσες και γλιστρούσαν. Πλησίασα τους Κνίτες και τους είπα ότι  είμαι εκεί εκ μέρους της συντονιστικής κατάληψης του Χημικού και αν υπάρχουν τραυματισμένοι να τους πάρω μαζί μου. Η πρώτη σειρά είχε άτομα αφιονισμένα, άγνωστα σε μένα που μου φώναζαν : “Ναι! Υπάρχουν πολλοί βαριά τραυματισμένοι. Θα υπάρξουν και νεκροί. Φύγε!!!”
Από πίσω τους μερικοί γνωστοί μου, ανάμεσά τους και ο Γιώργος,  φώναζαν το όνομά μου (φαντάζομαι, για να τους ακούει η πρώτη σειρά και να μην παρεκτραπεί) και με προέτρεπαν, σίγουρα καλοπροαίρετα, να φύγω και μάλιστα, όπως μου έλεγαν, γρήγορα. Δεν τους πήρα στα σοβαρά και τους παρακάλεσα να μου δώσουν αν έχουν κάποιον τραυματία. Τα άτομα της πρώτης σειράς, που μάλλον έμοιαζαν καθοδηγητές και αρχηγοί της επιχείρησης, με δούλευαν ότι υπάρχουν πολλοί, ψέματα όπως αποδείχτηκε τις επόμενες ώρες και μέρες, αλλά δεν μου τους δίνουν και ταυτόχρονα με απειλούσαν. Ενώ εγώ ήμουν εκεί, με κίνδυνο για μένα, δεν με σεβάστηκε ο “καθοδηγητής” αλλά έκανε ότι ήξερε καλύτερα να κάνει : προπαγάνδα.

Αυτό το ψέμα, δηλαδή ότι φοιτητές Κνίτες κινδύνεψαν εκείνο το βράδυ και ήρθαν οι της ΕΣΑΚ να τους σώσουν είναι ένα τεράστιο ψέμα που το ανακάλυψαν για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Κανένα βράδυ από την αρχή της κατάληψης δεν έβλεπες κανένα Κνίτη στον χώρο της κατάληψης, εκτός αν υπήρχε συνέλευση σχολής που ερχόντουσαν με σκοπό να καταψηφίσουν την κατάληψη. Όπως έγραψα πάλι στην αρχή, οι Κνίτες ερχόντουσαν για την συνέλευση έχαναν και έφευγαν.

Δεν έμεινα εκεί πολύ ώρα, ίσως πέντε με δέκα λεπτά, και αφού είδα ότι δεν βγάζω άκρη, αποφάσισα να γυρίσω στην παρέα μου στο Χημείο. Ανέβηκα την μικρή σκάλα που πάει από το κυλικείο στο ισόγειο και μετά ανέβηκα την μεγάλη σκάλα που πάει στον ημιώροφο.

Μόλις πάτησα στο κεφαλόσκαλο του ημιωρόφου, ξαφνικά έπεσαν πάνω μου μια ορδή από Κνίτες που πετάχτηκε από το πουθενά, ουρλιάζοντας άναρθρες πολεμικές κραυγές. Ήταν η ομάδα Μαλάμη που κρατούσε λοστάρια στα χέρια της και σιδεροσωλήνες. Άρχισαν να με κτυπούν παντού, στο σώμα, στα χέρια και στο κεφάλι. Δεν σταμάτησαν να με κτυπούν παρ’ όλο που έπεσα κάτω. Μετά λιποθύμησα. Συνήλθα μετά από λίγο(;) στο ισόγειο(!) δίπλα από την κεντρική πόρτα του Φυσικείου, όπου μάλλον είχα κατρακυλήσει αναίσθητος όλα τα σκαλιά από τον ημιώροφο. Σηκώθηκα. Γύρω μου Κνίτες με καδρόνια έτρεχαν φωνάζοντας. Ανάμεσά τους αναγνώρισα έναν - δύο συμφοιτητές μου από το Μαθηματικό.

Βγήκα, ανάμεσά τους, από την είσοδο, κατέβηκα τα σκαλιά και πήγα στο Χημείο γύρω γύρω από του εξωτερικούς δρόμους. Ανέβηκα στο δωμάτιο του συλλόγου. Από την έκπληξη της παρέας όταν με είδαν κατάλαβα ότι μου είχε ανοίξει το κεφάλι και έτρεχαν αίματα. Κάθισα σε ένα πάγκο. Εκείνη ήταν μάλλον η στιγμή που αποφάσισε η “εκφωνήτρια” να ασχοληθεί με τις πληγές μου και μαζί μου αποκλειστικά για μερικά από τα επόμενα χρόνια. Θυμάμαι, επίσης την φίλη μου την Σπυρουλιώ να προσπαθεί να μου σταματήσει το αίμα πιέζοντας γάζες στο ανοιγμένο μου κεφάλι.

Απ’ έξω ακούγονταν οι ορδές των σοσιαλφασιστών να τα σπάνε. Δεν τόλμησαν να μπούνε στο δωμάτιο του συντονιστικού. Γνώριζαν ότι μπορεί στρατιωτικά να είχαν κερδίσει αλλά πολιτικά ήταν οι χαμένοι, γι’ αυτό αφού ξέσκισαν όλες τις αφίσες και τα πανό, έσπασαν τα τραπεζάκια και ξέσκισαν τους υπνόσακους και ότι άλλο χρησιμοποιούσαν οι φοιτητές της κατάληψης, έφυγαν και κρύφτηκαν για πολλές μέρες στα σπίτια τους.

Η επόμενη μέρα που ξημέρωσε βρήκε τον Σπύρο Ψύχα στα σκαλάκια της εισόδου του Χημείου να φυλάει “σκοπιά”, εμένα με διάσειση σε κάποιο σπίτι στα Εξάρχεια και τους Κνίτες κρυμμένους μακριά από τις σχολές.

Στη συνέχεια ανέκδοτες φωτογραφίες που τράβηξα στο Χημείο τις επόμενες ημέρες από την σοσιαλφασιστική επιδρομή των ΚΝΑΤ.

Καναλιώτης

Αυτήν την πόρτα έσπασαν τα ΚΝΑΤ για να μπουν στην κατάληψη

Εικόνες καταστροφής μετά το πέρασμα των ΚΝΑΤ

Πηγαδάκια τις επόμενες ημέρες έξω από τις σχολές

Κνίτης που πήγε την άλλη μέρα στη σχολή.
Οι συνδικαλιστές τον γλύτωσαν την τελευταία στιγμή από τα χέρια των φοιτητών.

Υλικό από ταμπλό του ΚΚΕ(μ-λ) και της ΠΠΣΠ 

Η εμπειρία ενός φοιτητή του Χημικού.

Ο Κώστας Μιχαλάκης, φοιτητής στο δεύτερο έτος του Χημικού Αθήνας το 1979, είδε αυτό το άρθρο και κατάθεσε και την δική του μαρτυρία σε σχόλιο. Το Κανάλι την ανεβάζει στο κύριο άρθρο.

Ορισμένα πράγματα δεν τα θυμάμαι καλά, ή μετά από 30 χρόνια τα έχω εξωραΐσει στη μνήμη μου. Πάντως, μια και βλέπω ότι ακόμα υπάρχουν αναφορές στα τότε γεγονότα του Χημείου, προσθέτω κι εγώ τις δικές μου σκόρπιες αναμνήσεις.

Δεν αναφέρω ονόματα φίλων και συναδέλφων, αλλά τους θυμάμαι όλους με μεγάλη αγάπη (καλά, σχεδόν όλους). Περάσαμε και μοιραστήκαμε πολλές όμορφες στιγμές, και πολλούς θα ήθελα να τους είχα γνωρίσει περισσότερο και να είχαμε επαφή (αλλά είμαι πολύ τεμπέλης και αντικοινωνικός για να το επιδιώξω πια).

Προκαταβολικά ζητώ συγνώμη για το ανακάτεμα των σκέψεών μου, όπως και για το ότι προέκυψε ένα μάλλον μακροσκελές ανάγνωσμα. Αιτία είναι ότι δεν είχα χρόνο να το συμμαζέψω. Πολλά φιλιά στη Δώρα που μου υπέδειξε το σχετικό λινκ.

Πώς ξεκίνησε το κίνημα των καταλήψεων:
Νομίζω ότι αξίζει να δώσουμε τα εύσημα στο έτος που μπήκε στη ΦΜΣ το 78-79. Βεβαίως υπήρχαν πολλά αξιόλογα στελέχη του τότε φοιτητικού κινήματος, και οι συνελέυσεις του χημικού ήταν πάντα ζωντανές και μαζικές. Το νέο που έφεραν τα παιδιά του Α’ έτους του 78-79 ήταν ότι παρήγαγαν πολιτισμό από το συνδικαλισμό. Για παράδειγμα, οι ίδιες παρέες που στις συνελεύσεις έδιναν μάχες με τους Κνίτες, τότε κύριο εκπρόσωπο της συντήρησης (και όπως αναφέρθηκε όχι μόνο στα πολιτικά αλλά και στον τρόπο ζωής) έβγαιναν έξω ή έκαναν πάρτυ, οργάνωναν συναυλίες, έβγαζαν περιοδικά, και οι διαφορές στην κορυφή των διαφόρων φοιτητικών παρατάξεων ποτέ δε βρήκαν τρόπο να εισδύσουν σ’ αυτό το κλίμα, ακόμα κι όταν στη συνέλευση κατέβαιναν αποκλίνουσες προτάσεις. Ακόμα και κάποιοι Κνίτες δηλητηριάστηκαν από αυτό το κλίμα, και αργότερα, όταν οι καταλήψεις φούντωσαν, κάποια βασικά στελέχη της ΠΣΚ αποχώρησαν με πάταγο.

Η άγρια φυλή του χημικού λοιπόν, κάμποσες φορές ακύρωσε εξετάσεις, προόδους κλπ, για λόγους που σήμερα ίσως δεν ακούγονται σοβαροί ή έγκυροι, τότε όμως, μέσα στο κλίμα των ημερών, φαίνονταν πολύ λογικοί, τουλάχιστον στα μάτια μας, όπως ότι ήταν λίγος ο χρόνος προετοιμασίας (αν πχ μεσολαβούσαν κάποιες αργίες ή η επέτειος του Πολυτεχνείου), ή ότι τα θέματα κατά την κρίση μας ήταν εκτός ύλης ή αφύσικα δύσκολα, ή ακόμα κι επειδή ήταν καλός ο καιρός και προτιμούσαμε να πάμε για μπάνιο. Οι εξετάσεις αυτές άλλες φορές χάνονταν κι άλλες επαναλαμβάνονταν. Κάποια στιγμή έγινε κάτι τέτοιο με μια πρόοδο στο μάθημα της Ανόργανης, αλλά ο καθηγητής Κατάκης αρνήθηκε να επαναλάβει την εξέταση. Η απάντηση του τότε Α’ έτους, σε μια όχι πολύ μαζική συνέλευση (με την απαιτούμενη απαρτία πάντως) ήταν να προχωρήσει σε κατάληψη του εργαστηρίου της Ανόργανης. Όντως τη Δευτέρα εκείνη, όπως είχαμε αποφασίσει, προχωρήσαμε σε κατάληψη του εργαστηρίου και αμέσως ξεκίνησε μια πολύ μαζική συνέλευση. Η ΠΣΚ έκανε τότε τεράστια κινητοποίηση, αφενός κατεβάζοντας τους πάντες προκειμένου να ψηφίσουν εναντίον της κατάληψης, από την άλλη μέσω της ΕΦΕΕ (ναι, υπήρχε τότε ΕΦΕΕ), ήλθε σε επαφή με την έδρα, και κάποιος πανσπουδαστικάριος, δε θυμάμαι πια ποιος, μέλος της ΕΦΕΕ, και μάλιστα ως επίσημος εκπρόσωπος της ΕΦΕΕ η οποία είχε ασχοληθεί με το θέμα μας, (ή έτσι μας είπαν οι της ΠΣΚ), ήλθε στη συνέλευση και μας διαβεβαίωσε ότι μπορούσαμε να θεωρούμε δεδομένο ότι η πρόοδος δε θα χανόταν, γιατί ο Κατάκης είχε δεσμευτεί προσωπικά. Κάτω από μεγάλη ψυχολογική πίεση, η συνέλευση τελικά ψήφισε λήξη της κατάληψης. Ωστόσο αυτή η κίνηση ήταν το προανάκρουσμα των καταλήψεων της επόμενης χρονιάς, καθώς ως φοιτητικό κίνημα (ναι, υπήρχε τότε φοιτητικό κίνημα) εξοικειωθήκαμε με την ιδέα, μάθαμε πώς γίνεται και ότι δεν είναι τίποτα φοβερό, όπως ένας σκύμνος μαθαίνει να κυνηγά.
Για την ιστορία, η πρόοδος αυτή τελικά χάθηκε. Ποτέ δεν έμαθα αν μας δούλευε ο Κνίτης, ή όλους μαζί μας δούλευε ο Κατάκης. Όπως εξελίχθηκαν τα γεγονότα, μικρή σημασία έχει. Ο σπόρος είχε σπαρεί.

Θυμάμαι όταν ξεκίνησαν οι καταλήψεις για τον 815, αρχικά συμμετείχαν κάμποσες σχολές σε όλη την Ελλάδα, πιάνοντας ίσως την ΠΣΚ στον ύπνο, μετά όμως από μερικές μέρες, όταν κι εκείνοι οργανώθηκαν καλύτερα, μια μετά την άλλη, οι συνελεύσεις άρχισαν να παίρνουν αποφάσεις γιια λήξη των καταλήψεων. Έφτασε μια νύχτα που λέγαμε μεταξύ μας ότι είμαστε η μόνη κατάληψη που ξενυχτά στην Ελλάδα. Υπήρχε έντονη φημολογία ότι αν είναι να μπουν τα ΜΑΤ θα το έκαναν εκείνο το βράδυ. Τελικά το επόμενο πρωί ξαναπήρε μπρος το κίνημα των καταλήψεων, νομίζω με κάποιες σχολές της Νομικής και του Πολυτεχνείου της Αθήνας, και τα γεγονότα εξελίχτηκαν ραγδαία.

Το ντου των Κνατ
Το πρωί της μέρας του ντου των Κνατ στο χημείο, θυμάμαι πολύ καλά τον ηγέτη της ΠΣΚ Χημικού Μιχαλακάκη (Σπύρος το μικρό του, αν θυμάμαι καλά, και παρακαλώ θερμά να μην τον συγχέουμε με τον Κώστα Μιχαλάκη, τον υπογράφοντα, ή το Χάρη Μιχαλάκη, επίσης εκλεκτό μέλος του εν λόγω έτους και της άγριας φυλής), ο Μιχαλακάκης λοιπόν έλεγε και ξανάλεγε σε πηγαδάκια ότι “απόψε το βράδυ θα είμαστε κι εμείς στην κατάληψη, και αν μας πειράξει κανείς θα χυθεί αίμα” (επί λέξει). Ίσως, γνωρίζοντας αυτά που είχαν σχεδιάσει, τον είχε πιάσει κρίση ανθρωπιάς, ή ίσως τύψεις, και προσπαθούσε με τον τρόπο του να το βγάλει από μέσα του (όπως είπα, ακόμα και Κνίτες συμμετείχαν στον πολιτισμό που παρήγε η άγρια φυλή, και πολύ συχνά έδειχναν το ανθρώπινο πρόσωπό τους, και γινόμασταν μια παρέα (απορία συμπαθούς σκληροπυρηνικής τότε αρχιΚνίτισας, η οποία στην εκδρομή του έτους είχε γίνει τύφλα, εν μέσω λόξυγγα, βήχα, και ασταθούς βαδίσματος, “ωραίο πράγμα το αλκοόλ (χικ) γιατί να απαγορε(χικ)ύεται στη Σοβιβιβιετική Ένωση χικ;). Υπήρχε λοιπόν σχεδιασμός του ντου, σαφής στόχος (να πετάξουμε έξω τους αναρχικούς από τις σχολές, και να σπάσουμε τον τσαμπουκά στους καταληψίες, αφού τα ΜΑΤ δεν το έκαναν όταν είχαν την ευκαιρία, και το κίνημα ξαναφούντωνε) και συγκεκριμένο σχέδιο, κανονική στρατιωτική επιχείρηση, όπως θα πω και παρακάτω.

Δυο λόγια για τους τότε αναρχικούς. Ελάχιστοι ήταν φοιτητές, οι περισσότεροι ήταν εξωπανεπιστημιακοί, με στέκι τα Εξάρχεια, χωρίς οργάνωση βέβαια, με πολύ γερό θεωρητικό υπόβαθρο (τουλάχιστον αυτοί που σύχναζαν στην κατάληψη του Χημικού), χωρίς ιδιαίτερη δράση προς τα έξω (καμιά σχέση με τους σημερινούς “αντιεξουσιαστές”, και βασικοί εχθροί της Κνε. Με τις άλλες αριστερές παρατάξεις υπήρχε μια ανοχή, και συχνά συνενοχή, και άτυπη συνεργασία. Για την Κνε όμως ήταν κόκκινο πανί, κι όπου τους έβρισκαν τα Κνατ τους χτυπούσαν ανελέητα (φήμες λένε ότι οι αναρχικοί ήταν και ο κύριος λόγος δημιουργίας των Κνατ).

Το βράδυ του ντου βρισκόμουν στα σκαλάκια του Χημείου, μαζί με τους συνήθεις υπόπτους, ίσως γύρω στα 20 άτομα, σχεδόν όλοι συνάδελφοι χημικοί, όλοι μια παρέα. Αρχικά ακούστηκαν κάποιες φήμες ότι δίπλα στο Φυσικείο (κατά το Χημείο) πλακώνονται αναρχικοί με Κνίτες, και κάποιοι πήγαν να δουν. Οι φήμες επέμεναν ότι τα επισόδεια αγριεύουν. Προς στιγμή σκεφτήκαμε να κλείσουμε την εσωτερική πόρτα που ένωνε τα δύο κτήρια, όμως δεν το κάναμε, αφενός γιατί ίσως κάποιοι από δίπλα ήθελαν να καταφύγουν στο Χημείο (δε φανταστήκαμε ότι θα ερχόντουσαν οικοδόμοι να μας πετάξουν έξω από τη σχολή μας), αφετέρου γιατί έτσι κι αλλιώς σε στρατιωτικό επίπεδο ξέραμε ότι δεν έχουμε ελπίδες. Θυμάμαι ότι μιλούσα με το Φώλια μπροστά στο μικρό ΜΑΝΧ (το αμφιθέατρο στο ημιισόγειο του Χημείου), όταν ακούστηκε ένα παρατεταμένο ουρλιαχτό και από το συνδετήριο διάδρομο μπούκαραν τα Κνατ, δηλαδή δύο ντουζίνες ίσως θολωμένοι οικοδόμοι (καμιά σχέση με φοιτητές εννοείται) κρατώντας τα γνωστά στυλιάρια και κραυγάζοντας άναθρα. Μας έσπρωξαν έξω (δε μπορώ να πω ότι μας χτύπησαν ιδιαίτερα, ίσως γνώριζαν “εκ των έσω” ότι εκεί είμαστε φοιτητές και δεν ήθελαν χημικούς με αίματα εν όψει των επομένων ημερών, και έπιασαν διάφορα επίκαιρα πόστα που οδηγούσαν στα υπόγεια αλλά και στους πάνω ορόφους, ενώ μια μικρή ομάδα έκανε έρευνα στους χώρους του κτηρίου (απόσο ξέρω δεν υπήρχαν χημικοί στους πάνω ορόφους εκείνη την ώρα). Γι αυτό και μίλησα παραπάνω για οργανωμένη στρατιωτική επιχείρηση. Είχαν σαφές σχέδιο, ήξεραν τους χώρους και πού να ψάξουν, και είχαν καθορισμένους ρόλους, ποιοι θα φυλάξουν σε ποια σημεία κλπ. Λίγο αργότερα, όταν ηρέμησαν τα πράγματα, περπάτησα το κτήριο (όταν είπα ότι είμαι μέλος της επιτροπής Β έτους δε μου πρόβαλε κανείς εμπόδιο) αλλά είδα μόνο τους φρουρούς, οι οποίοι έμειναν στις θέσεις τους μέχρι τα ξημερώματα και μετά αποχώρησαν. Υπέθεσα και ακόμα υποθέτω ότι το αρχηγείο και η κυρίως δράση και τα επισόδεια συντελέστηκαν στο Φυσικείο, ενώ σε μας έφτασε ο απόηχος.

Την επόμενη μέρα, αργά το πρωί, μαζεύτηκαν οι φοιτητές, λίγο μουδιασμένοι στην αρχή, και αργότερα εξοργισμένοι. Ήταν μια απολύτως αυθόρμητη αντίδραση, όπως όταν μπαίνει κάποιος στο σπίτι σου και το σπάει χωρίς κανένα λόγο. Θυμάμαι συναδέλφους που πάντα ήταν μετριοπαθείς ή αδιάφοροι προς τις καταλήψεις και το φοιτητικό συνδικαλισμό γενικά να είναι έξαλλοι. Η συνέλευση που ακολούθησε ήταν από τις πιο μαζικές. Με το ζόρι (και με επιμονή του Φώλια) αποσύρθηκε η πρόταση για διαγραφή Μιχαλακάκη από το σύλλογο φοιτητών. Επανεπιβεβαιώθηκε με τεράστια πλειοψηφία η κατάληψη, και βρήκε νέα μαζικότητα. Λίγες μέρες μετά αποσύρθηκε ο 815. Επρόκειτο για μια ολοκληρωτική ήττα της ΚΝΕ (αυτός ήταν ο αντίπαλός μας, κι όχι η κυβέρνηση της ΝΔ).

Ο Βασιλειάδης
Μιλάμε για τον 815, αλλά ξεχνάμε τον Βασιλειάδη. Ο Αινείας Βασιλειάδης, καθηγητής Βιομηχανικής Χημείας, ήταν ο δεύτερος λόγος για τον οποίο έγινε η κατάληψη του Χημικού. Τελικά αποδείχτηκε ότι ήταν πιο εύκολο να ακυρωθεί ένας νόμος του κράτους παρά να παυθεί ένας καθηγητής πανεπιστημίου. Μετά την απόσυρση του 815, στο χημικό οι καταλήψεις συνεχίστηκαν για κάποιες μέρες με το αίτημα να φύγει ο Βασιλειάδης, αλλά δεν καταφέραμε τίποτα. Ήδη εξάλλου το κίνημα είχε φθαρεί.

Θυμάμαι το Βασιλειάδη να περπατάει στη Σόλωνος κι από πίσω 40-50 φοιτητές να φωνάζουν εν χορώ “αυτός είναι ο Βασιλειάδης” (ούτε υβριστικά συνθήματα ούτε χειρονομίες, αν και το νόημα ήταν σαφές). Λέγαμε μεταξύ μας ότι ο άνθρωπος αυτός θάπρεπε να έχει παραιτηθεί, όσο χοντρόπετσος κι αν ήταν. Θυμηθείτε ότι η αποχουντοποίηση στα πανεπιστήμια ήταν ακόμα ζωντανό σύνθημα. Τελικά ηττηθήκαμε. Η κινητοποίηση ατόνησε κι έληξε άδοξα. Εμφανίστηκαν οι αφίσες με τα πρόβατα, και τα αμφιθέατρα γέμισαν, καθώς όλοι έτρεχαν να κατοχυρώσουν το έτος που κινδύνευαν να χάσουν. Έτσι, ένα σκηνικό νίκης μετατράπηκε σε σκηνικό απόλυτης ήττας επί της ουσίας.

Όχι στην εντατικοποίηση
Το σύνθημα «Όχι στην εντατικοποίηση» κατά τη γνώμη μου ήταν απολύτως λάθος.Υπάρχει βέβαια η δικαιολογία του συνθήματος της ΠΣΚ «πρώτοι στα μαθήματα πρώτοι στον αγώνα». Αυτό το τελευταίο, στις τότε συνθήκες, ήταν ό,τι πιο αντιδραστικό μπορούσε να ακουστεί στο πανεπιστήμιο. Συνοδευόταν από μια πουριτανική ηθική, πχ να έχουμε σταθερούς δεσμούς, να μην ξενυχτάμε πίνοντας γιατί είναι αντιεπαναστατικό, να κάνουμε έρωτα με αποκλειστικό σκοπό την τεκνοποίηση (καλά, αυτό δεν το έλεγαν, αλλά si non e vero, e ben trovato) και άλλα παρόμοια. Έτσι μαγαρίστηκε ένα σύνθημα που βασικά θα έπρεπε να είναι δικό μας. Και από αντίδραση εμείς εξυμνήσαμε την τεμπελιά, τη λούφα, και την κοπάνα. Το σύνθημά μας βρήκε τόσο καλά το στόχο, που έκπληκτοι κάποια στιγμή παρατηρήσαμε ότι το κίνημα (το θριαμβεύον κίνημα) φυλλορροούσε, τα μέλη και στελέχη του το έρριχναν (τι έκπληξη!) στη λούφα και την κοπάνα. Και στις προσωπικές λύσεις, δηλαδή το διάβασμα ή έστω στην κατασκευή σκονακιών για να περάσουμε το έτος.

Η άγρια φυλή υπήρξε για λίγους μήνες ακόμα, αν και ήταν φανερό ότι το κλίμα είχε αλλάξει. Έμειναν προσωπικές σχέσεις, φιλίες και παρέες, αλλά όχι η μαζικότητα και η συσπείρωση. Αρχίσαμε να προσπαθούμε να περάσουμε μαθήματα.

Σας φιλώ όλους
Κώστας Μιχαλάκης

Τα ΚΝΑΤ σε ανέκδοτες φωτογραφίες του 1980-https://kanali.wordpress.com/2010/12/27/knat1980/

Για να θυμούνται οι παλιότεροι-ες και να μαθαίνουν οι νεότεροι-ες

 

https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=T5Dkn4EH2JI