της Δήμητρας Σπανού , Χημικού, Καθηγήτριας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, 1ου Γυμνασίου Δάφνης

Υπάρχουν χημικές ουσίες, που τα επιστημονικά ονόματά τους και οι ιδιότητές τους, μας είναι τόσο ξένες, που πιστεύουμε πως δεν τις έχουμε συναντήσει ποτέ στην ζωή μας και ούτε πρόκειται να μας τύχει κάτι τέτοιο στο μέλλον. Όμως κάνουμε λάθος γιατί ήδη πολλές από αυτές βρίσκονται γύρω μας και τις χρησιμοποιούμε. Θα πρέπει λοιπόν να τις γνωρίζουμε. Κυρίως επειδή ορισμένες από αυτές είναι ουσίες βλαβερές και επικίνδυνες

Τα Υποχλωριώδη

 (με γνωστότερο το Υποχλωριώδες Νάτριο κοινώς Χλωρίνη και το Υποχλωριώδες Ασβέστιο κοινώς Βρωμούσα)

Τα υποχλωριώδη φυσιολογικά διασπώνται παράγοντας χλωριούχα άλατα και οξυγόνο στο οπόιο οφείλεται και η απολυμαντική τους δράση. 

NaOCl -> NaCl +/O/

Εάν όμως βρεθούν σε όξινο περιβάλλον ελευθερώνεται αντί του οξυγόνου το πολύ δραστικό και επικίνδυνο ενεργό χλώριο. OCl^-  +  2 H⁺  +  Cl^-        H₂O  +  Cl₂

Αντίστοιχα η αντίδραση που προκύπτει από την ανάμειξη των  υποχλωριωδών με αμμωνία  που συνήθως οδηγεί στην παραγωγή αερίου αζώτου, μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό χλωραμινών (  NH2Cl, NHCl2 και NCl3 )

Η ουσίες που τελικά παράγονται εξαρτώνται αποκλειστικά από το PH 

• Εάν τα υποχλωριώδη καταπωθούν  προκαλούν οίδημα του ρινοφάρυγγα. Διάβρωση του οισοφάγου και του στομάχου κυρίως εάν η συγκέντρωση του παρασκευάσματος είναι μεγάλη.

Στις πρώτες βοήθειες πρέπει να προκληθεί εμετός και σαν αντίδοτο χρησιμοποιειται το θειοθειικό νάτριο (5-10γραμμάρια σε 200 ml νερού) μια ουσία που διάλυμά της χρησιμοποιείται στην φωτογραφία σαν στερεωτικό. Αυτό αδρανοποιεί τα υποχλωριώδη άλατα εφ όσον τα διασπά.

2 S₂O₃^2-  +  ΗClO  +  Η⁺      S₄O₆^2-  +  Cl^-  +  Η₂Ο     

 S₂O₃^2-  +  4 ΗClO      2 SO₄^2-  +   4Cl^-  +   6 Η⁺

• Οι ατμοί χλωρίου είναι τοξικοί , ερεθιστικοί των βλενογόνων, προκαλούν βήχα, ασφυξία, έως και πνευμονικό οίδημα 
•  Οι Χλωραμίνες  ερεθίζουν το βλεννογόνο και ιδιαίτερα το τριχλωριούχο άζωτο είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο.

ΝΗ₃  +  OCl^-      NH₂Cl  +  OH^-            ΝΗ₃  +  2 OCl^-     NHCl₂  +  2 OH^-            ΝΗ₃  +  3 OCl^-      NCl₃  +  3OH^-

Τα χλωρικά άλατα

Σε πυροτεχνήματα, σπίρτα, οξειδωτικές λευκαντικές ουσίες, ζιζανιοκτόνα

Σε εισπνοή προκαλούν ερεθισμό στην αναπνευστική οδό με συμπτώματα βήχα, δύσνοια. Είναι ευδιάλυτα και κατά την κατάποση, απορροφούνται από τον γαστρεντερικό σωλήνα. Εμφανίζουν τοξική δράση που οφείλεται σε σχηματισμο μεθαιμοσφαιρίνης. Η μεθαιμοσφαιρίνη υπάρχει στο αίμα αλλά  σε ίχνη και ο σίδηρος της μεθαιμοσφαιρίνης , βρίσκεται στην τρισθενή του μορφή αντί της δισθενούς που βρίσκεται στην αιμοσφαιρίνη. Στην τρισθενή μορφή, δεν έχει δυνατότητα να δεσμεύσει μεταφέρει οξυγόνο σε αντίθεση με την κανονική αιμοσφαιρίνη που δεσμεύει οξυγόνο και μετατρέπεται σε οξυαιμοσφαιρίνη. Η δημιουργία μεθαιμοσφαιρίνης και η αύξηση του ποσοστού της στο αίμα που προκαλείται από επίδραση χημικών ουσιών  δίνει ένα γαλαζωπό καφέ χρώμα  

 και δημιουργεί  πρόβλημα στον οργανισμό και δεν μπορεί να δεσμεύσει το οξυγόνο και να το μεταφέρει στα κύτταρα 

Σε δηλητηριάσεις από χλωρικά τα συμπτώματα είναι υπεραιμία στο πρόσωπο και κοκκίνισμα, εμετός διάρροια. Σε προχωρημένες καταστάσεις ηπατική ακι νεφρική βλάβη, ανουρία, κώμα , σπασμούς και μετά από λίγες μέρες.

Οι πρώτες βοήθειες περιλαμβάνουν  ενεργός άνθρακας, πλύση στομάχου , αλλά με προσοχή γιατί πρόκειται για διαβρωτικές ουσίες

Στον οργανισμό είναι πιθανόν τα χλωρικά να μετατραπούν σε χλωριούχα και να μην μπορούν να ανιχνευτούν εύκολα.

Ο Υδράργυρος και οι ενώσεις του 

Ο Υδράργυρος είναι από τα πιο τοξικά μέταλλα αλλά και πολλές παράγωγες ενώσεις του είναι επίσης ιδιαίτερα τοξικές όπως ο μεθυλουδράργυρος  ο χλωριούχος μεθυλουδράργυρος (CH3HgCl ) και το αντίστοιχο υδροξείδιο (CH3HgΟΗ).

Σε στοιχειακή μορφή, ο υδράργυρος έχει σημαντική τάση ατμών, ώστε μπορεί να προσληφθει με την αναπνοή  και οι ατμοί του είναι λιποδιαλυτοί και γι αυτό

με την εισπνοή, μεταφέρονται μέσω του αίματος στους ιστούς και τον εγκέφαλο και  προκαλούν πονοκεφάλους και  σιελόρια. Σε περίπτωση χρόνιας δηληρηρίασης , αναπνευστικά προβλήματα, πόνοι στα άκρα, αιμορραγία στα ούλα, απώλεια μνήμης και ψυχολογικές διαταραχές.

Σε μορφή ανόργανων ενώσεων είναι ισχυρά νευροτοξικός. Αντιμετωπίζεται με χηλικές ενώσεις που τον δεσμεύουν πριν προφτάσει να δεσμευθεί από τις πρωτείνες του οργανισμού και αχρηστέψει τους νεφρούς

Οι οργανομετάλλικές ενώσεις του Υδραργύρου είναι ακόμα πιο επικίνδυνες κυρίως γιατί είναι λιποδιαλυτές και περνούν ευκολότερα από τις βιολογικές μεμβράνες ακόμα και από τον εγκεφαλονωτιαίο φραγμό αλλά και από τον πλακούντα. Οι τοξικές ποσότητες που είναι ελάχιστες, οδηγούν σε αναισθησία των άκρων, σε τύφλωση, κώφωση, απώλεια γεύσης και οσμής και έντονα ψυχολογικά προβλήματα . Οι πλέον επικίνδυνες είναι οι μεθυλιωμένες ενώσεις υδραργύρου που μπορούν να περάσουν τις κυτταρικές μεμβράνες και να συσσωρευτούν στα κύτταρα όπου συμπλέκονται με πρωτείνες , ένζυμα και γεννετικό υλικό. Στο περιβάλλον μπορεί να συμβεί μεθυλίωση του υδραργύρου με την δράση αναερόβιων βακτηρίων, που με αυτόν τον τρόπο τον κάνουν ανενεργό γι αυτά , αλλά πολύ επικίνδυνο για τους ανώτερους οργανισμούς και για τον άνθρωπο.

Βιοχημική δράση  του υδραργύρου :Τα τοξικά μέταλλα προκαλούν διάσπαση κυτταρικών ενζύμων που δρουν σαν καταλύτες άλλων μετάλλων, χρήσιμων στην λειτουργία του οργανισμού.  

Dεσμεύουν τις θειικές (SH, sulphydryl) ομάδες, με συνέπεια την αδρανοποίηση ενώσεων του θείου και τη "φραγή" ενζυμικών λειτουργιών, όπως για παράδειγμα με την κυστείνη και την διοξυγενάση, καταλήγοντας στην παραγωγή μεταβολιτών του θείου με ακραία τοξικότητα που ο οργανισμός δεν μπορεί να αποβάλλει.

(Το

Ο οργανικός υδράργυρος εντοπίζεται σε θαλασσινά αλλά και ορισμένες φορές σε κάποια άλλα προιόντα και στο νερό.

Από το γαστρεντερικό απορροφώνται κυρίως οι οργανικές ενώσεις του που συναντώνται σε όλο το σώμα αλλά κυρίως στον εγκέφαλο και τα νεφρά.

Τελευταία στη Αμερική απεδείχθη ότι ο υδράργυρος παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στην ασθένεια του Αυτισμού

apospasmata apο

Τοξικά βαρέα μέταλλα και η επίπτωσή τους στην υγεία. Από την επιστημονική ομάδα της GREENMED

Επιμέλεια: Δρ. Σαμαρίδης Νικόλαος)

ο διμεθυλουδράργυρος

Ένα  άχρωμο και πυκνό υγρό, με την κάπως γλυκιά μυρουδιά που είναι μια από τις τοξικότερες χημικές ουσίες που έχει συνθέσει ο άνθρωπος, ώστε αναφέρονται και θάνατοι που οφείλονται σε αυτόν. Απορροφάται ακόμα και από το δέρμα και αρκεί ελάχιστη ποσότητα για να προκαλέσει δηλητηρίαση. Μια ένωση που οι χημικοί αποφεύγουν να ασχοληθούν ακόμη κι αν είναι έμπειροι.

Ο οξικός μόλυβδος (Pb(CH3COO)2 ) 

Γνωστός σαν μολυβδοσάκχαρο λόγω της γλυκειάς γεύσης του αποτελεί ισχυρότατο δηλητήριο. Στο παρελθόν είχε χρησιμοποιηθεί στις βαφές μαλλιών. Διάλυμά του γνωστό σαν μολυβδόνερο, αποτελεί ένα παραδοσιακό γιατροσόφι για εγκαύματα, μελανιές και στραμπουλίγματα

Από πειράματα σε ζώα βρέθηκε ότι ο οξικός μόλυβδος και τα ιόντα μολύβδου επηρρεάζουν ένζυμα του οργανισμού ως εξής:

Αναστολή της δραστικότητας της χολινεστεράσης (η χοληνεστεράση είναι το απαραίτητο ένζυμο για την διάσπαση της ακετυλοχολίνης όταν τελειώσει η διαβίβαση του μυνήματος . Τότε η διαβίβαση συνεχίζεται και το νευρικό σύστημα δυσλειτουργεί.

Μείωση της συνολικής πρωτείνης και της αλβουμίνης του πλάσματος (η αλβουμίνη βοηθά στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών στα κύτταρα και μεταφορά ουσιών)

Διέγερση σε (ALT) -τρανζαμινάση της αλανίνης  και Διέγερση της (AST) -ασπαρτική τρανζαμινάση-.

Και τα δυο αυτά ένζυμα επιρρεάζουν την αποικοδόμηση των πρωτεινών, όταν αυτές χρησιμοποιούνται για παροχή ενέργειας και όχι για κατασκευή ενζύμων κ.λ.π. ) , σε δυο σημεία ως εξής:

1ο: Διέγερση σε γλουταμικού-πυροσταφυλική τρανσαμινάση ALT -(τρανζαμινάση της αλανίνης)-που εμπλέκεται στον κύκλο της αλανίνης στο ήπαρ

Με την τρανσαμινάση της αλανίνης, για παράδειγμα, μεταφέρεται η αμινομάδα της αλανίνης προς το ακετογλουταρικό οξύ

Αλανίνη + α-κετογλουταρικό οξύ → οξαλοξικό + πυροσταφυλικό οξύ

 και σχηματίζεται το πυροσταφυλικό, ένας γνωστός μας μεταβολίτης, που μπορεί να μετατραπεί σε ακέτυλo-CoA και να οξειδωθεί μέσω των αντιδράσεων του κύκλου του κιτρικού οξέος, παρέχοντας έτσι ενέργεια στο κύτταρο.

Διέγερση της γλουταμινικό-οξαλοξικού transaminease AST -(ασπαρτική τρανζαμινάση)-.

 Το ένζυμο αυτό, καταλύει την ανταλλαγή της αμινομάδας του ασπαρτικού με την οξο-ομάδα του α-κετογλουταρικού για τον σχηματισμό οξαλοξικού και γλουταμικού.

 (Να θυμηθούμε πως οι ουσίες αυτές μπορούν να μπουν σε διάφορα σημεία αυτών των βιολογικών κύκλων)

Η αναλογία  AST / ALT είναι ένας δείκτης της υγείας του ήπατος

Σαν αποτέλεσμα της δηλητηρίασης από οξικό μόλυβδο, το επίπεδο της γλυκόζης του πλάσματος αυξάνει, 

Γλυκόζη έχουμε και στο πλάσμα και στα κύτταρα (ιστούς). Αύξηση της γλυκόζης στο πλάσμα μπορεί να σημαίνει διάφορα όπως π.χ. μείωση της γλυκόζης μέσα στο κύτταρο και αυτό δείχνει μια  προβληματική τροφοδοσία (ας σκεφτούμε και την μείωση της αλβουμίνης που είναι η πρωτείνη που συνδέεται με την τροφοδοσία του κυττάρου). Το επίπεδο της γλυκόζης στο αίμα εξαρτάται από την εισερχόμενη γλυκόζη που είναι από την απομύζηση από το έντερο, την γλυκογονόλυση ( διάσπαση του γλυκογόνου) και  την νεογλυκογένεση (από άλλες ουσίες) και εξερχόμενη  από το αίμα γλυκόζη από την διάχυση στους ιστούς, την αποθήκευση σε μορφή γλυκογόνου, την οξείδωση, την μετατροπή σε λίπος και την αποβολή ΄με τα ούρα

To Υπερμαγγανικό Κάλιο 

Ισχυρό Οξειδωτικό  που προσβάλει τους βλενογόνους

- Δηλητήριο, που γίνεται αντίδοτο σε μεγάλη αραίωση

Το υπερμαγγανικό Κάλιο είναι ουσία οξειδωτική και αυτό οφείλεται στην αλκαλική συμπεριφορά της , που προκαλεί μεταουσίωση πρωτεινών των ιστών όταν θα έρθει σε επαφή, με νέκρωση και διάβρωση αυτών και φαιό χρώμα. Αν απορροφηθεί από τον οργανισμό, προκαλεί συστηματική δηλητηρίαση με επιπτώσεις στους νεφρούς και το ήπαρ.  

 Χρησιμοποιώντας για πολύ διαλύματα υπερμαγγανικού καλίου το δέρμα μπορεί να χάσει το φυσικό του λίπος  και να γίνει ξηρό και τραχύ.

Εάν ληφθεί από το στόμα στερεό ή πυκνό διάλυμα υπερμαγγανικού καλίου νεκρώνεται η βλενογόνος της γλώσσας του στόματος και της φαρυγγικής κοιλότητας, προκαλείται βήχας και οίδημα στον φάρυγγα, συριγμός κατά την αναπνοή. Αποβάλλεται αργά από τους νεφρούς και αυτή η καθυστέρηση μπορεί να τους επιρρεάσει  με αντίστοιχο τρόπο και το ήπαρ ώστε μπορεί να εμφανιστούν αργότερα ίκτερος, ολιγουρία ή ανουρία. 

 Χρησιμοποιείται όμως και σαν αντισηπτικό και απολυμαντικό λόγω του οξυγόνου που ελευθερώνει. Σε πολύ μεγάλη αραίωση 1:5000 δίνεται σαν αντίδοτο σε κάποιες δηλητηριάσεις από τοξικές ουσίες από το πεπτικό όπως η ανιλίνη και το κυανιούχο κάλιο σε περιεκτικότητα 2%. Σε μεγάλυτερες περιεκτικότητες έχει καυστικά αποτελέσματα. Η σπουδαιότερη ικανότητά του είναι ότι απελευθερώνει αργά το οξυγόνο στον οργανισμό. Αυτό το οξυγόνο για παράδειγμα μπορεί να ελευθερωθεί από το υπερμαγγαμικό Κάλιο όταν χορηγηθεί βοηθητικά για την αντιμετώπιση δηλητηρίασης από κυανυούχα, όταν αυτά μεταβολίζονται στο ήπαρ.

.   

Το Ιώδιο και τα Ιωδιούχα

Απαραίτητο στοιχείο για τον οργανισμό (ιχνοστοιχείο)  και  στην ιατρική χρησιμοποιείται σαν απολυμαντικό και αντισηπτικό μέσο

Το στοιχειακό Ιώδιο  είναι αρκετά επικίνδυνο , ερεθίζει τα μάτια και το αναπνευστικό σύστημα (εξαχνώνεται). Εάν  καταποθεί προκαλεί καθίζηση των πρωτεινών και νέκρωση των κυττάρων (σε αυτό οφείλεται επίσης και η αντισηπτική του δράση)

Για την δηλητηρίαση από ιώδιο χρησιμοποιούνται μεγάλοι όγκοι γάλακτος και διαλυμάτων αμύλου, με ένα διάλυμα θειοθειϊκού καλίου.

H φορμόλη

 40% υδατικό διάλυμα της αερίου  ουσίας φορμαλδεύδης (HOCH) με μεθανόλη που εμποδίζει τον πολυμερισμό της

Χρησιμοποιείται σαν αντισηπτηκό, απολυμαντικό, αποσμητικό, μονιμοποιητικό. Χαρακτηριστικοί οι ατμοί της διαχέονται στην ατμόσφαιρα, εξαιρετικά ερεθιστικοί για τους βλενογόνους με ανώτατη συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα 5p.p.m. Τέτοιες ουσίες μπορεί να υπάρχουν στην ατμόσφαιρα των σπιτιών από καινούργια έπιπλα. Παράγεται επίσης με την θέρμανση της ζάχαρης για την παρασκευή καραμέλας και εξατμίζεται. 

Απορροφάται  από τις ταννίνες και έτσι ένας τρόπος να μειώσουμε την παρουσία της στον αέρα έιναι να σκορπίσουμε φύλλα τσαγιού 

Η φορμόλη δρά αναγωγικά και δεσμεύει το οξυγόνο από το νερό

Αντιδρά χημικά με βιολογικές ουσίες, και η παρουσία της εντός του κυττάρου αναστέλλει τις λειτουργίες του και μπορεί να οδηγήσει έως τον θάνατο. Από το στόμα η θανατηφόρος δόση υπολογίζεται περί τα 30ml , με συμπτώματα πόνο στο στομάχι, απώλεια αισθήσεων, ανουρία και ο θάνατος μπορεί να επάλθει μέσα σε τρεις ώρες από καρδιακή ανεπάρκεια. Χορηγείται γάλα για να αργείσει η απορράοφησή της και η πλύση στομάχου γίνεται με αραιό διάλυμα ανθρακικού αμμώνιου 1%

6 ΗCHO  +  4 NH₃        (CH₂)₆N₄  +  6 H₂O

Η  εξαμεθυλενοτετραμίνη (ουροτροπίνη) που δίνουν δεν είναι τοξική

Στους ιστούς οξειδώνεται προς μυρμηγκικό οξύ,

Δήμητρα Σπανού

ΠΗΓΕΣ

ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑ, Γ. Αγιουτάντη

Χημεία και καθημερική ζωή, Α. Βάρβογλης

https://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_HOCl.htm

https://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_ammonia.htm

pylizois.blogspot.com700 × 933

https://www.vetcare.gr/PRODUCTS_13/formalin_gr.htm

https://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_Me2Hg.htm

https://www.encephalos.gr/full/45-3-03g.htm

https://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_aceticacid.htm

www.ua.all.biz185 × 150

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3609202/

https://www.livestrong.com/article/190433-what-are-the-dangers-of-potassium-permanganate/

https://en.wikipedia.org/wiki/Methemoglobin

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1071541/

bioredox.mysite.com210 × 185

www.onmed.gr700 × 432

Ξέρω ότι τα περισσότερα μέταλλα μετάπτωσης (δηλ χρώμιο, κοβάλτιο) είναι ιδιαίτερα τοξικό λόγω της ικανότητάς τους να συντονίσουν βιομορίων αλλά στοιχεία όπως ο σίδηρος είναι εξαιρέσεις σε αυτό, δεδομένου ότι απαιτούνται από το σώμα σε σχετικά μεγάλες ποσότητες (και κατάποση έτσι μερικά μικρογραμμάρια δεν είναι πρόκειται να προκαλέσει καμία τοξικότητα). Μήπως το ίδιο πάει για το μαγγάνιο;

Υπερμαγγανικά είναι τα πιο τοξικά ιόντα μαγγανίου, λόγω των οξειδωτικών ιδιοτήτων της, όπως ακριβώς και το εξασθενές χρώμιο ενώσεις είναι πιο τοξικές από ό, τι οποιαδήποτε άλλη κατάσταση οξείδωσης. Παρόλα αυτά, δεν είναι ότι τοξικά. Το χαμηλότερο δημοσιεύθηκε ανθρώπινη θανατηφόρος από του στόματος δόση είναι 100 mg / kg, η οποία εξακολουθεί να είναι περίπου 5 γραμμάρια, αν το βάρος σας είναι 50kgs.

https://www.sciencemadness.org/talk/viewthread.php?tid=20104

Απορροφητικά αιθυλενίου επεκταθεί ο χρόνος αποθήκευσης των μπανανών , ακόμη και σε υψηλές θερμοκρασίες. Η επίδραση αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί από τη συσκευασία της μπανάνας σε πολυαιθυλένιο μαζί με υπερμαγγανικό κάλιο. Με την αφαίρεση του αιθυλενίου από την οξείδωση, το υπερμαγγανικό καθυστερεί την ωρίμανση., Αυξάνοντας τη διάρκεια ζωής του καρπού μέχρι 4 εβδομάδες χωρίς την ανάγκη για ψύξη. ^{[16] [17] [18]}

Το Βορικό Οξύ και τα άλατά του (με γνωστότερο το Βορικό Νάτριο κοινώς βόραξ